Jg.54 / Nr.1 / 2021 - Rooilijn jaargang 54
Planning binnen planetaire grenzen
auteurs: Gerard, Roemers; Mendel, Giezen
trefwoorden: duurzaamheid; planologie; ruimtelijke ordening
De natuurlijke systemen waarvan we afhankelijk zijn staan steeds verder onder druk. We lopen tegen planetaire grenzen aan.
En in sommige gevallen overschrijden we deze al. En dus is er ook een omslag nodig in de manier waarop we de economie en leefomgeving
inrichten. Dit artikel is een eerste aanzet voor een planologie en ruimtelijke ordening die de planetaire grenzen als basis
neemt, en waarin fysieke en economische groei niet langer vanzelfsprekend zijn.
Strijd voor het publiek domein
auteurs: Laura, Meulemans
trefwoorden: Publiek domein; gebruik; beleving; regelgeving
Stedelingen geven de afgelopen jaren steeds vaker zelf vorm aan het publiek domein. Enerzijds door ernaar op zoek te gaan
buiten de ruimtelijke grenzen van de openbare ruimte, anderzijds ook door de nadruk geleidelijk te verschuiven van een pure
ruimtelijke vorm naar een belevingsvorm. Dat wil zeggen dat het publiek domein zich op het ene moment kan vormen op een bepaalde
plek en er daarna weer kan verdwijnen, maar ook dat dit nieuw publiek domein almaar vaker gepaard gaat met regels die het
gebruik ondersteunen. De Middenvijver in Antwerpen laat deze dynamiek zien.
Visionaire planologie
auteurs: Zef, Hemel
trefwoorden: maakbaarheid; geloofwaardigheid; visie; verbeelding; planoloog
In een steeds complexere wereld is het tijd voor een visionaire planologie. Een planning die niet meer uitgaat van het idee
van maakbaarheid, maar van geloofwaardige en inspirerende visies op de toekomst. Ruimtelijke visies die grotendeels gevoed
worden door de concrete ervaringen en verbeeldingskracht van burgers. De planoloog krijgt daardoor de rol van een detective
en een moderator die door de kracht van verhalen mensen nieuwe openingen in het denken biedt en daarmee beslissende veranderingen
teweeg kan brengen.
Beperkte houdbaarheid van ontgroei in stedelijke ontwikkeling
auteurs: Maurice, Hermans
trefwoorden: ontgroei; transitie; duurzaamheid; stedelijke ontwikkeling
Eén van de belangrijkste pijlers in het gedachtegoed van de ontgroei beweging is het radicaal loslaten van een op groei geënte
economie en samenleving. Deze is noodzakelijk voor een transitie naar een sociale, rechtvaardigere en groenere samenleving.
Maar wat betekent dit voor de stad en in hoeverre biedt het ontgroei-gedachtegoed praktische handvatten voor stedelijke ontwikkeling?
Waarom is Rijksregie het antwoorde op ruimtelijke opgaven?
auteurs: Jonas, Gneise; Arend, Jonkman
trefwoorden:
De roep om een meer centrale en sturende rol van de Rijksoverheid op het gebied van ruimtelijke ontwikkeling in Nederland
neemt al enige tijd toe. Op het eerste gezicht lijkt er een brede consensus te bestaan. Maar wat zijn precies de problemen
die vragen om regie vanuit de nationale overheid? En wat houdt die regierol precies in? In dit artikel analyseren we de bijdragen
in landelijke kranten over de regierol van de overheid, om inzicht te krijgen in wat voor regierol gewenst wordt en waarom
dat een noodzakelijke of effectieve oplossing zou zijn.
Ruimtelijke scenario's voor de Twentse ondergrond
auteurs: Mark, Poll van der
trefwoorden: ondergrond; landschap; ontwerpen
De skyline van de ondergrond, vorm en iconisch denken: een ontwerpende benadering van de ondergrond is dé oplossing om verloedering
van het landschap door de energietransitie en de verdozing tegen te gaan. Met een ontwerpende benadering en scenario-denken
zijn drie scenario’s voor het omgaan met de Twentse ondergrond ontwikkeld. Deze scenario’s zijn bedoeld om een regionaal debat
te initiëren door de Twentse ondergrond te koppelen aan het ruimtelijk debat over urgente maatschappelijke opgaven. Een debat
tussen regionale beleidsmakers, economische experts, en onderzoekers, waarbij de ontwerpende disciplines de verbindende factor
kunnen zijn voor mogelijke oplossingen.
Integraal ontwerpen door routines en verbeeldingskracht
auteurs: Evelijn, Martinius
trefwoorden: ondergrond; ontwerpen; plannen; integraal
Maatschappelijke uitdagingen als klimaatadaptatie, energietransitie, hittebestrijding of waterafvoer vragen om een slimme
inrichting van de grond onder onze steden. Dat vergt een integrale afweging van mogelijkheden en belangen over de grenzen
van disciplines heen. 3D-bouwinformatiemodellen en digitale kopieën van de werkelijkheid kunnen dit ondersteunen. Toch is
3D-techniek alleen niet voldoende. Een analyse van de landzijdige werkzaamheden binnen het Capital Programme op Schiphol laat
zien dat het organiseren van werkroutines over grenzen heen minstens zo belangrijk is. Het biedt aanknopingspunten voor het
verder ontwikkelen van een integrale planningspraktijk van onder- en bovengrond.
Is de Omgevingswet de katalysator van ontwerpen met de ondergrond?
auteurs: Fransje, Hooimeijer
trefwoorden: Omgevingswet; ondergrond; integraal; Omgevingsvisie; boundary spanning
Duurzaam stedelijk ontwerp opent het uitzicht op mogelijke nieuwe toekomsten voor hoogkwalitatieve stedelijke ontwikkeling
waar de ondergrond is geïntegreerd, geütiliseerd en geëxploiteerd. Dit vraagt om fundamentele veranderingen in de ruimtelijke
ordening. De nieuwe Omgevingswet helpt daarbij. Het gebruik van boundary spanning objecten – het overbruggen van grenzen tussen
domeinen – en distributed agency – verdeelde verantwoordelijkheid en verbinding tussen schaalniveaus – kunnen daarbij voor
consistentie en doorwerking tussen schaalniveaus zorgen. In de Nationale en Provinciale Omgevingsvisies lijkt het inbedden
van de ondergrond reeds goed aandacht te krijgen, op gemeentelijk niveau is dit minder. Daarbij ontbreekt het op alle schaalniveaus
met name aan boundary spanning instrumenten.
Spanning tussen wettelijk kader en acceptatie van ondergrondse energieopslag
auteurs: Eva, Winter; Jiske, Popering-Verkerk; Hanneke, Puts; Mike, Duijn
trefwoorden: Wetgeving; energieopslag; omgevingswet; participatie; acceptatie
Nieuwe toepassingen in de diepe ondergrond, zoals aardwarmtewinning en ondergrondse opslag van perslucht en waterstof, moeten
de energievoorziening in Nederland helpen verduurzamen. Plannen voor ondergrondse projecten ontmoeten echter vaak weerstand.
Initiatiefnemers en projectontwikkelaars blijken zorgen van lokale belanghebbenden over veiligheid en impact op de leefomgeving
onvoldoende weg te kunnen nemen. Waar ligt dit aan? Welke rol speelt het wettelijk kader bij de maatschappelijke acceptatie
en inbedding van nieuwe vormen van ondergrondse energieopslag? In hoeverre biedt het handvatten voor een eerlijk en gedragen
proces met de omgeving? En wat moeten initiatiefnemers en projectontwikkelaars hier zelf aan bijdragen?
Ondergrondemancipatie in ruimtelijke planning: een agenda
auteurs: Geert, Roovers; Maarten, Hogeweij; Melika, Levelt; Astrid, Druijff
trefwoorden: Ondergrond; Planning; klimaatadaptatie; energietransitie; stedelijke verdichting
Of het nu gaat om de energietransitie, klimaatadaptatie of verdere verdichting in steden: in de ondergrond wordt naar oplossingen
gezocht en vaak ook gevonden. Dat is mooi, maar zorg is op zijn plek. Op strategisch ruimtelijk planniveau spelen de potenties
en beperkingen vanuit de ondergrond nog nauwelijks een rol in overwegingen. Daardoor kunnen beperkingen in de ondergrond op
den duur het realiseren van maatschappelijke doelen belemmeren en worden potenties niet benut. Het pragmatisme op uitvoeringsniveau,
waarmee alle wensen nu nog zo goed mogelijk bij elkaar gebracht worden, loopt voor de grote transitieopgaven tegen zijn grenzen
aan.
Loodgenoten: sociale verbinding in Amsterdam-Noord
auteurs: Emma, Adriaansz
trefwoorden: Lood; sociale cohesie; milieu-onrechtvaardigheid; wonen; gentrificatie
In oktober 2019 meldde het Parool dat drinkwater in honderden huizen in Amsterdam-Noord te hoge concentraties lood bevatte.
Loodwaardes liepen op tot acht of negen keer het wettelijk toegestane maximum van tien microgram per liter. Het leidde tot
een kraanwatercrisis. Woningcorporatie Ymere kende het probleem al jaren maar kwam pas in actie nadat kopers van corporatiewoningen
het aankaartten. Het lijkt een klassiek voorbeeld van milieu-onrechtvaardigheid waarbij sociaal zwakkere groepen meer blootgesteld
worden aan vervuiling dan anderen. Toch leidde dit in Noord niet tot de in de literatuur vaak beschreven polarisatie tussen
groepen. Het probleem bleek bevolkingsgroepen in deze snel gentrificerende wijk juist te verbinden.
Hittebestendig ontwerpen
auteurs: Laura, Kleerekoper; Stephanie, Erwin
trefwoorden: ontwerpen; hitte; openbare ruimte; ontwerptool
Sinds januari 2020 moet volgens het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie de factor hitte worden meegenomen in het beleid en ontwerp
van de openbare ruimte. In de praktijk blijkt het moeilijk om concrete passende maatregelen te nemen: de implementatie van
het plan is een zoektocht. Op welke locaties moet je wat dan doen om ervoor te zorgen dat de woon-, werk- en leefomgeving
hittebestendig wordt? Wanneer is het goed genoeg? De CoolKit kan als ontwerptool worden ingezet om maatregelen tegen hittestress
op een strategische wijze in het ontwerp van de openbare ruimte te realiseren.
Los van groei: diepgewortelde duurzaamheid voor de planologie?
auteurs: Kim, Carlotta von Schonfeld; Jannes, Willems
trefwoorden: degrowth; planning; ontgroei
Nieuwe ruimtelijke initiatieven, zoals ecodorpen, stadslandbouw, en coöperatief wonen, ageren tegen het dominante economische
groei-denken. Zij proberen op een andere manier invulling te geven aan de kwaliteit van leven. Deze initiatieven zijn vaak
geworteld in ‘ontgroei’. Ze dagen de planologie uit om kritisch te kijken naar economische groei. Maar wat kan de planologie
precies met het ontgroei-denken? Deze themareeks zoekt naar antwoorden vanuit verschillende perspectieven: vanuit onderzoek
en vanuit de praktijk; over voedsel, stedelijke ontwikkeling en de interne strijd van planologen die proberen anders te denken.
Dit stuk biedt een introductie over ontgroei en over de reeks.
Voedselgemeenschappen in Amsterdam
auteurs: Arnold, Valk van der; Beatriz, Pineda Revilla; Sarah, Essbai
trefwoorden: voedsel; ontgroei; voedselgemeenschappen; duurzaamheid
Wie maakt zich druk om ons dagelijks eten? Het agro-foodsysteem zorgt voor goedkoop voedsel in de schappen. Tegenwoordig wordt
minder dan tien procent van inkomen aan eten besteedt maar… deze zekerheid is aan het wegvallen. Voedsel wordt in toenemende
mate geassocieerd met overgewicht, klimaatverandering, verlies aan biodiversiteit, erosie, ondervoeding, dierenleed en onderbetaling
van landarbeiders. In dit artikel gaat de aandacht uit naar nieuwe vormen van omgang met voedsel in lijn met de idealen van
de ontgroei-beweging. Voor deze nieuwe initiatieven is een belangrijke voorwaarde de beschikbaarheid van betaalbare grond
in de stad.
The spirit and purpose of planning: challenging urban growth?
auteurs: António, Ferreira
trefwoorden: degrowth; urban growth; planning; economics; post-growth
Planners are frequently seen as urban growth facilitators. This allegiance to the urban and to growth has severely limited
the societal relevance of the planning profession. It is time for planners to challenge such obstructive definition of their
work, and to embrace broader and more exciting possibilities. This requires, first, understanding why economics became so
dominant, and why planning has not. After this, it requires changing what the term planning is supposed to mean.
Becoming a post-growth planner
auteurs: Christian, Lamker
trefwoorden: degrowth; postgrowth; planning
Societal goals in housing, climate change, biodiversity, and circular economies confront spatial planning practice with multiple
growth-related crises. For example, the supply of housing does not meet the market demand, but developing more housing reaches
limits in terms of sustainability, available land, building materials, and CO2 emissions. Spatial planners often continue
to organise growth or aim to cope with growth. Confronting planners with normative post-growth directions unveils a multiplicity
of reactions and helps to understand potential pathways to remove the strong focus on growth from spatial planning.
Becoming a post-growth planner
auteurs: Christian, Lamker
trefwoorden: growth; degrowth; post-growth; spatial planning
Societal goals in housing, climate change, biodiversity, and circular economies confront spatial planning practice with multiple
growth-related crises. For example, the supply of housing does not meet the market demand, but developing more housing reaches
limits in terms of sustainability, available land, building materials, and CO2 emissions. Spatial planners often continue
to organise growth or aim to cope with growth. Confronting planners with normative post-growth directions unveils a multiplicity
of reactions and helps to understand potential pathways to remove the strong focus on growth from spatial planning.
Een degrowth-perspectief voor woningbouw
auteurs: Maarten, Markus
trefwoorden: woningmarkt; verduurzaming; degrowth; woningbouw
Het huidige woningmarktsysteem loopt tegen haar grenzen aan voor het bieden van kansen en verduurzaming. Degrowth biedt een
kritisch perspectief om de woningmarkt anders te benaderen en te verduurzamen. Duurzaam ontwikkelen legt de focus op het corrigeren
van de markt en het zo steeds minder slecht te doen. Denk aan duurzaamheidseisen en het complexe instrumentarium van sociale-
en middeldure huur. Degrowth heeft als inslag het wezenlijk anders te doen door een systeem te bouwen wat niet gaat over economische
groei.
Opschaalbaarheid van living labs borgen
auteurs: Ymkje, Boer de
trefwoorden: living labs; opschalen; mobiliteit; energie; duurzaamheid
Onderzoekers en stedelijke professionals zetten steeds vaker living labs in als methode om samen met bewoners, bedrijven en
andere belanghebbenden te ontdekken hoe een idee in de praktijk werkt. Hoe kan daarbij de zogenoemde opschaalbaarheid – ook
bovenlokaal – worden geborgd en welke algemene lessen zijn er te trekken om het werken met living labs succesvol te maken?
Gemeenten en zeker ook hun samenwerkingsverbanden lijken in eerste instantie aan zet.