Ervaringen van een interactieve beweegroute voor ouderen

Ouderen bewegen momenteel te weinig. Hoe kunnen we ze uitnodigen tot meer bewegen? Woonzorginstelling Pieter van Foreest en de gemeente Den Haag en Westland willen hiermee aan de slag. Zij willen ouderen woonachtig in een woonzorginstelling zelfstandig in de binnen- en buitenruimte in beweging laten komen met technologie. Een voorbeeld van deze technologie is de interactieve beweegroute Walk in the ParQ. Het is de vraag hoe deze technologie het beste ingezet en benut kan worden in de praktijk.

Slechts 39,8% van de ouderen (65+) voldoet aan de Nederlandse beweegrichtlijnen (RIVM, 2023). Volgens deze richtlijnen moeten ouderen minstens 150 minuten per week matig of zwaar intensieve inspanning leveren verspreid over meerdere dagen, moeten zij minstens twee keer per week spier- en botversterkende activiteiten uitvoeren aangevuld met balansoefeningen ean is het belangrijk om veel stilzitten te voorkomen. Van ouderen woonachtig in een zorginstelling is zelfs 90% lichamelijk inactief (Leyden Academy on Vitality and Ageing, 2018). Gevoelens van onder andere eenzaamheid, gebrek aan motivatie en angst om te vallen maken het voor ouderen moeilijker om in beweging te komen en te blijven (Kilgour et al., 2024; Volksgezondheid en Zorg, 2023). Naast alle gezondheidsvoordelen is bewegen ook een manier om met anderen in contact te komen. Een belangrijke voorwaarde voor ouderen om te gaan bewegen is de aanwezigheid van veilige, uitnodigende en toegankelijke buitenruimtes. Dat geldt in het bijzonder voor de buitenruimte van woonzorginstellingen voor ouderen. Daarnaast kan zorgtechnologie, zoals apps en wearables, beweegstimulering onder ouderen ondersteunen. Ook kan het gebruik van technologie ervoor zorgen dat ouderen zelf, naast de consulten met beweeg- en zorgprofessionals, of geheel zonder consult, eenvoudig aan de slag kunnen met beweegoefeningen.

Interactieve beweegroute Walk in the ParQ

Een al bestaande interactieve beweeginterventie om ouderen meer en duurzaam te laten bewegen is Walk in the ParQ (WITP). Deze beweeginterventie bestaat uit een app en maakt gebruik van een route met houten palen waarop QR-codes zijn bevestigd. Met een mobiele telefoon wordt de QR-code gescand en krijgt de oudere via de app suggesties voor kracht- en balansoefeningen en wandelingen, met als doel hen te stimuleren meer te bewegen. WITP is specifiek ontwikkeld voor ouderen en kan worden geplaatst in de buitenruimte van een woonzorginstelling voor ouderen of in de openbare ruimte.

Een buitenruimte met voldoende groen, zoals parken, heeft potentie om bewegen te stimuleren en is essentieel voor het activeren van ouderen, zowel fysiek als sociaal (Hoyng, et al., 2023). Innovatieve zorgtechnologieën zoals de WITP-route zouden samen met een goed ingerichte buitenruimte en de juiste ondersteuning ouderen kunnen motiveren tot (meer) bewegen. Naast effecten op beweeggedrag, bieden stedelijke groene ruimten ook kansen en mogelijkheden voor sociale interactie. Dit kan sociaal isolement bij ouderen verminderen en welzijn verhogen (Lee et al., 2015). Het groen rondom een woonzorginstelling kan een letterlijke verbinding vormen met de buurt en zo zorgen voor maatschappelijke integratie en buurtparticipatie.

Walk in the ParQ paaltje in de Kreek (foto: Katja Bel)

MOVe WITh

In het verkennend project MOVe WITh: ‘Met Ouderen Vooruit Wandelen met Interactieve Technologie’ werken onderzoekers van De Haagse Hogeschool en Hogeschool Leiden samen met gemeentes Den Haag en Westland, een zorginstelling, WITP en het Nationaal Ouderenfonds aan het stimuleren van duurzaam bewegen bij ouderen in de buitenruimte van een woonzorginstelling middels de interactieve beweegroute. Daarnaast wordt onderzocht of de WITP-route ook kan worden gebruikt om meer buurtbewoners bij deze buitenruimte te betrekken en samen te gaan bewegen. Als basis voor het gebruik van technologie is in dit project de reeds geplaatste WITP-route in de binnentuin van woonzorginstelling de Kreek te ’s-Gravenzande gebruikt.

Er is een actieonderzoek uitgevoerd om de ervaringen met de WITP-route in kaart te brengen. Dit onderzoek betrof ouderen, zorgprofessionals (zoals fysiotherapeuten, verpleegkundigen en beweegagogen) en andere belanghebbenden, zoals woonzorginstellingen, gemeentes en het Nationaal Ouderenfonds. Daarbij is ook gekeken naar de factoren die bijdragen aan duurzaam gebruik van de beweegroute. Hiervoor is onderzoek gedaan op verschillende locaties, waaronder de geriatrische revalidatie afdeling van het Reinier de Graaf ziekenhuis in Delft (binnenroute) en woonzorginstelling de Kreek van Pieter van Foreest (buitenroute).

Door observaties, korte interviews en het afnemen van vragenlijsten zijn de ervaringen van ouderen onderzocht. Hiermee is in kaart gebracht hoe de ouderen de app en route gebruiken, de duur van het gebruik van de route en of er sociale ontmoetingen plaatsvinden tijdens het gebruik van de route. Sociale ontmoeting werd gemeten door te observeren of de ouderen de route alleen liepen, of er andere mensen aanwezig waren op de route, er gebruik gemaakt werd van rustmomenten en of er interactie plaatsvond. Bij zorg- en beweegprofessionals zijn eveneens vragenlijsten afgenomen en er is er met deze professionals een focusgroep gehouden om inzicht te krijgen in belemmerende en bevorderende factoren en ondersteuningsbehoefte voor het gebruik van de WITP-route.

Ten slotte is een focusgroep gehouden met de betrokken partners om in brede zin de ervaringen van de woonzorginstellingen, gemeentes, het Nationaal Ouderenfonds, WITP en betrokken onderzoekers in kaart te brengen op het gebied van beweegstimulering van ouderen in de wijk, de inzet van digitale middelen voor stimulering van bewegen in de buitenruimte en mogelijke verbeteringen hiervoor.

Positief over route

Uit observaties en interviews onder ouderen blijkt dat de interactieve beweegroute bewegen lijkt te stimuleren. Ouderen van de revalidatieafdeling waren bij gebruik gemiddeld 21 minuten op de route, waarvan 12 minuten in beweging en ouderen van de woonzorginstelling gemiddeld 26 minuten, waarvan 9 minuten in beweging. De oefeningen worden via korte instructiefilmpjes voorgedaan in de app en deze worden door de ouderen ervaren als simpel en duidelijk weergegeven. Ouderen in de woonzorginstelling gaven wel aan ondersteuning nodig te hebben bij het uitvoeren van de oefeningen en het scannen van de QR-codes. Ouderen in de geriatrische revalidatie gaven aan dat WITP helpt om invulling te geven aan de dag en dat het bijdraagt aan herstelbevordering. Voor sommige ouderen stimuleerde de beweegroute sociale ontmoeting, wat van toegevoegde waarde kan zijn voor het stimuleren van bewegen en het verminderen van eenzaamheid.

Zorg- en beweegprofessionals zien mogelijkheden om de WITP-route te gebruiken tijdens revalidatie of fysiotherapeutische behandelingen. Als voordelen van de WITP-route noemen zij dat ouderen samen bewegen en het buiten zijn, wat hen uit de sleur van de afdeling haalt. Daarnaast gaven ze aan dat de WITP kan bijdragen aan extra beweging, een extra moment van aandacht biedt en bij goede implementatie mogelijkheden biedt om eigen regie over de beweegmomenten te bevorderen. WITP heeft naar hun idee een gebruiksvriendelijke app, leuke vormgeving en de filmpjes geven een duidelijke instructie hoe de oefeningen uit te voeren.

Betrokken partners benadrukken in de focusgroep dat er naast WITP een aantal andere aspecten zijn die bij kunnen dragen aan algemene beweegstimulatie van ouderen in de buitenruimte. Een veilige en goed ingerichte omgeving met genoeg bankjes, verlichting en een goede kwaliteit van stoepen en wandelpaden is belangrijk. Daarnaast zijn goede begeleiding, zoals vrijwilligers, buurtsportcoaches of andere professionals en beweegaanbod op maat van belang. Samenwerking tussen het sport en het sociaal domein kan een effectievere en bredere aanpak van het stimuleren en motiveren van ouderen opleveren. Deze domeinen kunnen samen meer ouderen bereiken en gezamenlijk werken aan het sociale belang zoals het stimuleren van ontmoetingen evenals het fysieke belang zoals het behalen van de beweegnorm.

De tuin in de Kreek (foto: Katja Bel)

Uitdagingen interactieve beweegroute

Het gebruik van een interactieve beweegroute om ouderen te stimuleren meer te bewegen brengt ook enkele randvoorwaarden met zich mee. Professionals hebben vaak een gebrek aan tijd en kennis om de route optimaal te gebruiken. Het gebrek aan tijd van professionals zou aangepakt kunnen worden door gebruikt te maken van mantelzorgers en vrijwilligers. Ook moet een zorginstelling inzien dat ruimte en tijd beschikbaar gemaakt moet worden voor professionals om tot optimaal gebruik te komen. Slecht weer, vooral in de winter, lage digitale vaardigheden en het ontbreken van smartphones maken het scannen van QR-codes voor veel ouderen lastig. Vitalere ouderen, zoals op de revalidatieafdeling ervaren geen problemen met de technologie, maar vinden de oefeningen niet altijd op maat en missen aanpassingsmogelijkheden per doelgroep.

Professionals hebben aan de andere kant behoefte aan meer ondersteuning om de WITP-route effectief te gebruiken. Ze vragen om duidelijkere instructies voor het communiceren van informatie over WITP aan familieleden en stellen voor dat vrijwilligers hierbij kunnen helpen. Daarnaast is er behoefte aan meer promotiemateriaal en een actievere PR. Uitdagingen specifiek gericht op het gebruik van digitale technologie zijn volgens betrokken partners binnen dit onderzoek dat een deel van de potentiële gebruikers niet voldoende digitale vaardigheden heeft om goed om te gaan met digitale middelen. Daarnaast zijn zowel ouderen als professionals bang om iets verkeerd te doen in een applicatie. Ook wordt aangegeven dat de batterij leeg kan raken, mobiele telefoons onderweg niet opgeladen kunnen worden en er wifi beschikbaar moet zijn.

Stimulatie ontmoetingen met technologie

Volgens betrokken partners kunnen digitale middelen in bredere zin op verschillende manieren ingezet worden om ontmoetingen tussen ouderen in de wijk te stimuleren. Bijvoorbeeld door het gebruik van een ‘vraag-elkaar-app’, waarbij senioren hulp krijgen om aan de groep deel te nemen en hier vragen te kunnen stellen. Ook gaven de betrokken partners aan dat digitale middelen goed werken wanneer deze overzichtelijk, simpel en makkelijk in gebruik zijn. Het toevoegen van een competitief spelelement met beloningen, punten en complimenten werkt daarnaast volgens de betrokken partners bevorderend. Net als het gebruik van kleur, grote letters en weinig woorden.

Uit de resultaten van het onderzoek blijkt dat de WITP-route ontmoeting in de buitenruimte van de woonzorginstelling zou kunnen bevorderen. Omdat de geëvalueerde route in een afgesloten buitenruimte is geplaatst, is het nog onduidelijk of deze ook bijdraagt aan meer ontmoeting in de wijk. Verder onderzoek is nodig om te zien hoe buurtbewoners en lokale initiatieven meer betrokken kunnen worden bij de route.

Wel geven betrokken partners aan dat voor het tot stand te laten komen van ontmoeting rekening gehouden moet worden met de locatie waar de paaltjes van de route geplaatst worden, denk bijvoorbeeld aan de omgeving van een wijkcentrum, waar ouderen ook langer kunnen verblijven voor sociale ontmoeting. Ook de keuzemogelijkheid voor bijvoorbeeld joggen of snelwandelen tussen de route paaltjes en het toevoegen van natuurlijke objecten of kunst tussen de twee punten kunnen bevorderend werken. Volgens betrokken partners kan dit namelijk voor een extra beleving zorgen tijdens het wandelen van de route.

Onderweg op de route (foto: Katja Bel)

Aanbevelingen voor implementatie

Voor een goede implementatie van digitale technologie zoals de WITP-route is het van belang om bekendheid bij zorg- en beweegprofessionals, ouderen en hun naasten te vergroten. Ook is het van belang om zorg te dragen voor voldoende educatie en instructies voor zorg- en beweegprofessionals om zo het gebruik van digitale technologie te vergemakkelijken en duidelijke instructies aan hun patiënten mee te kunnen geven. Wanneer de professionals de technologie kennen en hier gemakkelijk mee om kunnen gaan is de kans groter dat zij er gebruik van maken tijdens hun behandelingen, wat zorgt voor extra beweging voor ouderen. Daarnaast hebben ouderen vaak begeleiding nodig van een professional, mantelzorger of vrijwilliger bij het lopen van de route. De uitdaging ligt bij het organiseren van deze begeleiding. Via de inzet van buurtsportcoaches en wijkcentra zouden ook zelfstandig wonende ouderen kennis kunnen maken met WITP. Ook kan aansluiting op bestaande initiatieven gezocht worden waar ouderen samen komen, dit biedt de kans om de route samen een keer te doorlopen. De Walk in the ParQ app is namelijk voor iedereen gratis te downloaden.Het is verder van belang om te onderzoeken welke implementatiestrategieën voor het gebruik van WITP werken in de praktijk. Hierbij is het cruciaal om ouderen, beweeg- en zorgprofessionals te betrekken bij de implementatie van beweegroutes.

Samenwerking met het ruimtelijk domein kan ook een bijdrage leveren aan het beweegaanbod voor ouderen. Zoals eerder genoemd werkt een goed ingerichte buitenruimte met voldoende groen bevorderend bij beweegstimulering in de buitenruimte (Hoyng, et al., 2023). Hierbij valt ook te denken aan veilige en toegankelijke paden en voldoende rustpunten. Voorbeelden zoals ‘Bewegen op recept’, de Plusroute in Overschie, Rotterdam en Stapjefitter laten zien hoe ruimtelijke interventies een bijdrage kunnen leveren aan duurzame beweegprogramma’s voor ouderen. Het is interessant om van ervaringen van andere interventies te leren en mee te nemen wat er nodig is voor succesvol gebruik van deze interventies. Het gebruik van technologie zoals bij Walk in the ParQ zorgt voor een mooie aanvulling op de al bestaande beweegprogramma’s.

 

Dit artikel is onderdeel van de themareeks gezonde leefomgeving

Author profile
Katja Bel is onderzoeker bij het lectoraat Gezonde Leefstijl in een Stimulerende Omgeving van De Haagse Hogeschool.
Author profile
Joan Dallinga is senior-onderzoeker bij de lectoraten Technologie voor Inclusief Bewegen en Sport en Gezonde Leefstijl in een Stimulerende Omgeving van De Haagse Hogeschool
Author profile
Ingrid Rosbergen is senior-onderzoeker bij het lectoraat Eigen Regie bij Fysiotherapie en Beweegzorg van de Hogeschool Leiden

Literatuur

Hoyng J. & de Zeeuw G.(2023) Investeer in groen voor volwassenen. Allesoversport.nl. www.allesoversport.nl/thema/beleid/investeer-in-groen-voor-volwassenen/

Kilgour, A.H.M., Rutherford, M., Higson, J. et al. (2024). Barriers and motivators to undertaking physical activity in adults over 70—a systematic review of the quantitative literature. Age and Ageing53(4), afae080.

Lee, A.C., Jordan, H.C., & Horsley, J. (2015). Value of urban green spaces in promoting healthy living and wellbeing: prospects for planning. Risk management and healthcare policy, 8, 131–137. https://doi.org/10.2147/RMHP.S61654

Leyden Academy on Vitality and Ageing (2018) Onderzoek: Bewegen in de Zorginstelling. www.leydenacademy.nl/wp-content/uploads/2019/07/2.-Onderzoek-Bewegen-in-de-zorginstelling.pdf .

Overheid.nl (2023). Subsidieregeling Sportakkoord Westland 2023-2026. lokaleregelgeving.overheid.nl/CVDR706438/1.

RIVM (2023). Beweeggedrag bij personen van 4 jaar en ouders in 2023, Rijksinstituut voor volksgezondheid en milieu. https://www.rivm.nl/leefstijlmonitor/bewegen

Volksgezondheid en Zorg .(2023). Eenzaamheid | Leeftijd en geslacht. https://www.vzinfo.nl/eenzaamheid/leeftijd-en-geslacht

Walk in the ParQ. https://walkintheparq.nl/

Author profile
Katja Bel is onderzoeker bij het lectoraat Gezonde Leefstijl in een Stimulerende Omgeving van De Haagse Hogeschool.
Author profile
Joan Dallinga is senior-onderzoeker bij de lectoraten Technologie voor Inclusief Bewegen en Sport en Gezonde Leefstijl in een Stimulerende Omgeving van De Haagse Hogeschool
Author profile
Ingrid Rosbergen is senior-onderzoeker bij het lectoraat Eigen Regie bij Fysiotherapie en Beweegzorg van de Hogeschool Leiden
Artikel gegevens:
Artikelnummer: Jaargang 57 /

28 oktober 2024

De tekst en tabellen in deze bijdrage zijn gepubliceerd onder een CC BY-NC-ND licentie. Voor hergebruik van foto’s en illustraties dient u contact op te nemen met Rooilijn.
Whatsapp

Reageer op dit artikel

0 reacties

Een reactie versturen

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

13385