Meer dan ooit hebben we het over ‘de gezonde stad’. Maar wat maakt een gezonde stad? En hoe kunnen we dit bereiken? Dit vraagt om een nieuwe kijk op het ontwerpen van gebieden waarin de verbinding tussen wetenschap, beleid en praktijk wordt versterkt. Een data-gedreven benadering stelt stadsplanners, beleidsmakers en ontwerpers in staat om weloverwogen data-gedreven beslissingen te nemen die de gezondheid en het welzijn van de inwoners bevorderen.
Een leefomgeving die bijdraagt aan je gezondheid. Wie wil dat nu niet?
Het bewust zijn over de impact van de gebouwde omgeving op het welzijn en de gezondheid van haar bewoners groeit. Het streven naar een gezonde leefomgeving omvat de zoektocht naar hoe we gezond en gelukkig kunnen leven binnen onze fysieke en sociale omgeving. In het verleden lag de nadruk van de Nederlandse wetgeving vooral op gezondheidsbescherming door het handhaven van strikte normen en het beperken van milieurisico’s. De implementatie van deze normen en wetgeving stuurt het handelen van overheden bij het maken van beleid, het verlenen van vergunningen en het nemen van maatregelen. Dit omvat onder andere voorschriften met betrekking tot fijnstofconcentraties of geluidsniveaus. Het gaat echter niet alleen om het beperken van negatieve invloeden, maar ook om actieve inspanningen om positieve elementen te integreren die bijdragen aan een gezonde leefomgeving, zoals groenvoorzieningen, recreatieve faciliteiten, of een ruimtelijke inrichting die beweging stimuleert (RIVM, 2014). Dit vereist een tweeledige benadering van gezondheid: gezondheidsbescherming én gezondheidsbevordering.
Het realiseren van een gezonde leefomgeving is een complex vraagstuk waarbij samenwerking tussen verschillende disciplines en buurtbewoners essentieel is voor succes. Een belangrijke vraag die hieruit voortkomt is: hoe kunnen we effectief de impact van gezonde ontwerpkeuzes meten? Dit vraagstuk is van groot belang om te kunnen evalueren welke maatregelen daadwerkelijk bijdragen aan het realiseren van een gezonde leefomgeving.
Gezondheid in gebiedsontwikkeling
De inwerkingtreding van de Omgevingswet op 1 januari 2024 heeft gezorgd voor een wettelijk kader waarin de regels voor alles wat er in onze leefomgeving gebeurt worden gebundeld en vereenvoudigd. Het bevordert samenhang, transparantie en eenvoud in de Nederlandse regelgeving, en overheden krijgen hiermee de kans om via een integrale benadering de leefomgeving op een gezonde manier te beïnvloeden (Informatiepunt Leefomgeving, n.d.). Dit biedt gelegenheid om gezondheid een leidende rol te geven in besluitvormingsprocessen en beleidsontwikkeling.
Op verschillende bestuursniveaus worden omgevingsvisies opgesteld waarin ambities en beleidsdoelen voor de fysieke leefomgeving voor de lange termijn worden vastgelegd. Deze visies integreren verschillende aspecten van de fysieke leefomgeving, waardoor zowel tegengestelde als gedeelde belangen worden herkend. De ambities en beleidsdoelen worden vervolgens omgezet in regelgeving en programma’s die concrete maatregelen bevatten om de doelstellingen voor de fysieke leefomgeving te bereiken. Om een gezonde en toekomstbestendige leefomgeving te realiseren, is het cruciaal dat gezondheid vanaf het begin in het besluitvormingsproces wordt meegenomen. Bij elke faseovergang, van ambities naar regelgeving, biedt dit een kans om “een leefomgeving die de gezondheid van haar inwoners bevordert” als leidraad te gebruiken. Dit kan gebeuren door direct te sturen op het gezondheidsthema of door het te verweven met andere beleidsdoelen.
Bij het ontwerpen van gezonde ruimtelijke plannen is het van belang om zowel de fysieke als de sociale omgeving zorgvuldig in te richten, en te beoordelen hoe plannen positieve gezondheidseffecten versterken en negatieve effecten verminderen. Het meten van welke interventies de gemeenschap ondersteunen bij het aannemen van gezonde leefstijlgewoonten is hierbij essentieel. Deze uitkomsten kunnen de koers van toekomstige beleidsmaatregelen beïnvloeden en politieke implicaties hebben.
Meten is weten
Bij het ontwerpen van gezonde ruimtelijke plannen is het belangrijk om een netwerk op te bouwen waarin alle belanghebbenden, waaronder bewoners, stadsplanners, beleidsmakers en ontwerpers, samenwerken aan een gedragen ontwerp. Het meten van de huidige situatie op diverse gezondheidsindicatoren en het analyseren van deze gegevens in samenhang helpen bij het identificeren van gezondheidskansen en -risico’s. Belangrijke vragen die daarbij gesteld kunnen worden zijn: Hoe staat het met de hittestress? Is er sprake van geluidsoverlast? Voelen buurtbewoners zich verbonden met elkaar? Om het uiteindelijke effect nauwkeurig te meten, is toewijding, voldoende middelen en deskundigheid vanaf het begin van het proces vereist. Het strategisch formuleren van doelstellingen is hierbij onmisbaar, zodat deze meetbaar, evalueerbaar en te monitoren zijn.
In deze context werkt Urban Sync, een ruimtelijk adviesbureau gespecialiseerd in de gezonde leefomgeving, met de 3D GIS-tool Sync City (powered by Tygron). Deze 3D GIS-tool integreert diverse databronnen en visualiseert ze tot een 3D model of Digital Twin, een digitale replica van een fysiek object. Met behulp van geavanceerde simulaties kunnen toekomstige scenario’s worden geanalyseerd en wordt het mogelijk om de impact van verschillende maatregelen te beoordelen en weloverwogen keuzes te maken tussen verschillende scenario’s. Bovendien biedt het gebruik van real-time data de mogelijkheid om de actuele situatie continu te monitoren. Door voortdurend gegevens te verzamelen en te analyseren, kunnen steden snel reageren op veranderende omstandigheden en proactief maatregelen nemen om de leefbaarheid te verbeteren (Therias & Rafiee, 2023).
Urban Sync specialiseert zich in het meten van het welzijn en de gezondheid van inwoners. Dit omvat het ontwikkelen van diverse gezondheidsindicatoren die een uitgebreid beeld geven van de effecten van ontwerpbeslissingen op onderwerpen zoals hittestress, luchtkwaliteit, geluidsoverlast en de aanwezigheid en toegankelijkheid van voorzieningen. Een data-gedreven benadering stelt stadsplanners, beleidsmakers, ontwerpers en bewoners in staat om complexe interacties tussen verschillende factoren te begrijpen en te anticiperen op de langetermijneffecten van hun beslissingen voordat ingrijpende veranderingen in de fysieke omgeving worden doorgevoerd. Door simulaties te combineren met real-time monitoring kunnen steden adaptief en veerkrachtig worden, waarbij ze in staat zijn om snel te reageren op zowel langdurige trends als onverwachte gebeurtenissen. Dit draagt bij aan het creëren een toekomstbestendige leefomgeving voor huidige en toekomstige generaties.

Effecten geluidsoverlast in Tygron: huidige situatie (links) en verschil in de toekomst (rechts) (foto: Urban Sync)
Het gaat verder dan meten
Een data-gedreven benadering gaat verder dan alleen meten: het draait om het begrijpen en analyseren van gezondheidsdata. Het belang van sociaal contact, de beleving van veiligheid en het creëren van een gevoel van verbondenheid zijn van onschatbare waarde voor het welzijn van gemeenschappen. Echter, veel van deze sociale indicatoren zijn (nog) niet volledig te vatten in kwantitatieve data. Deze aspecten dragen bij aan een dieper begrip van de menselijke ervaring en de sociale dynamiek binnen een gemeenschap, maar zijn vaak complex en (nog) niet volledig te vatten in een Digital Twin. Het is daarom belangrijk om niet alleen te focussen op meetbare parameters, maar ook op de kwalitatieve aspecten van sociale interactie, zodat beleid en interventies kunnen worden ontwikkeld die recht doen aan de volledige complexiteit van gezondheid en welzijn in onze samenleving.
Om dit te waarborgen, is de 3D GIS-tool Sync City een integraal onderdeel van een iteratief proces dat drie essentiële stappen omvat: het vaststellen van doelen met alle betrokkenen, het maken van ontwerpen en ten slotte het toetsen van deze ontwerpen. De resultaten van de toetsing worden teruggekoppeld naar de doelstellingen, waarbij het ontwerp of de doelstellingen indien nodig worden aangepast. Dit proces wordt herhaald totdat er een breed gedragen ontwerp ontstaat dat volledig aansluit bij de voorafgestelde doelstellingen. De praktische toepassing van dit proces wordt geïllustreerd aan de hand van een case study.
Case Study: Spoordok Leeuwarden
Spoordok is een strategisch gelegen gebied langs het spoor en aan het water in Leeuwarden. De gemeente Leeuwarden ambieert de herontwikkeling van Spoordok tot een levendige buurt die gericht is op menselijk welzijn en een gezonde leefomgeving. In samenwerking met de gemeente Leeuwarden speelt Urban Sync een rol in de verdere ontwikkeling van Spoordok, met specifieke focus op een gezonde leefomgeving.
- Doelstellingen
Het opstellen van doelstellingen voor een gezonde leefomgeving in Spoordok in samenwerking met alle betrokkenen vormt de basis voor een gedeeld ontwerp. Deze doelstellingen komen tot stand door een brede samenwerking met diverse belanghebbenden uit verschillende instanties en domeinen, wat zorgt voor een breed draagvlak en een betere aansluiting op de behoeften van de gemeenschap. Om inzicht te krijgen in de huidige situatie wordt een nulmeting uitgevoerd op basis van beschikbare data. Dit helpt bij het identificeren van prioriteitslocaties, zoals gebieden met een hoge concentratie ouderen die kwetsbaar zijn voor hittestress. Een belangrijke uitdaging is het onderscheiden van kwantitatieve en kwalitatieve ambities. Kwantitatieve doelstellingen kunnen worden geanalyseerd in de Digital Twin om de effecten van ontwerpbeslissingen te analyseren, terwijl kwalitatieve doelstellingen aanvullende programma’s en methoden vereisen voor sturing en monitoring van kwalitatieve verbeteringen binnen de gemeenschap. - Ontwerp
Om ervoor te zorgen dat ontwerpen daadwerkelijk bijdragen aan deze vastgestelde doelstellingen, faciliteert Urban Sync het formuleren van afwegingskaders. Deze kaders worden in een bandbreedte aangegeven, variërend van minimum- tot maximumambitieniveau, om ontwerpers actief te stimuleren de gezondheidsdoelen te integreren. Een concreet voorbeeld is het afwegingskader voor actieve mobiliteit. Deze aanpak biedt concrete richtlijnen voor tenderaanvragen, wat ontwerpers stimuleert om plannen te realiseren die bijdragen aan het fysieke, sociale en psychische welzijn van de toekomstige bezoekers en bewoners van Spoordok. - Toetsen
Het uiteindelijke ontwerpproces omvat een uitgebreide toetsing van alle ontwerpen in een Digital Twin, waarbij de vooraf vastgestelde gezondheidsdoelstellingen als maatstaf dienen. De
tool Sync City helpt gemeenten bij het integreren van verschillende kwantitatieve beleidsdoelstellingen in één dynamische, interactieve 3D-omgeving. Het gebruik van dataanalyse
en geavanceerde rekenmodellen stelt stakeholders in staat om effectiever samen te werken en op basis van real-time gegevens beslissingen te nemen. Dit biedt beter inzicht in de
impact van verschillende scenario’s, versnelt het besluitvormingsproces en vermindert de doorlooptijd van gebiedsontwikkelingsprojecten. 3D-visualisaties maken het gemakkelijker
voor stakeholders om voorgestelde veranderingen en hun impact te begrijpen, wat de transparantie en betrokkenheid in het proces verbetert. Het is echter cruciaal om ook
aandacht te besteden aan kwalitatieve aspecten die niet in de Digital Twin kunnen worden geëvalueerd. Hiervoor zijn aanvullende richtlijnen en programma-eisen noodzakelijk.
Deze integrale aanpak en de mogelijkheid om gegevens te analyseren en visualiseren zorgen ervoor dat de afhankelijkheden en relaties tussen verschillende beleidsdoelstellingen inzichtelijk en beheersbaar worden. Door vroegtijdig inzicht in mogelijke knelpunten en oplossingen kunnen stakeholders sneller en beter geïnformeerde beslissingen nemen, wat de complexiteit vermindert en de doorlooptijd van het project verkort. Met Spoordok als pilotproject streeft Leeuwarden ernaar een voorbeeld te stellen voor gezonde interventies in ruimtelijk ontwerp en de implementatiestrategie daarvan.
Conclusie
De weg naar een gezonde stad begint bij het begrijpen en meten van gezonde ontwerpkeuzes en het maken van gezamenlijke doelstellingen. Door een integrale benadering te omarmen met data-gedreven afwegingskaders kunnen stadsplanners, beleidsmakers en ontwerpers doelgericht werken aan het bevorderen van gezondheid en welzijn binnen de gemeenschap. Met behulp van geavanceerde simulaties kunnen toekomstige scenario’s worden geanalyseerd en wordt het mogelijk om de impact van verschillende maatregelen te beoordelen en weloverwogen keuzes te maken tussen verschillende scenario’s. Geavanceerde tools zoals de 3D GIS-tool Sync City zijn echter hulpmiddelen, geen eindoplossingen. De implementatie ervan moet plaatsvinden binnen een breder kader waarin kwantitatieve én kwalitatieve factoren van een gezonde leefomgeving gelijkwaardig worden beschouwd. Met deze aanpak kunnen steden adaptief reageren op veranderende omstandigheden, wat essentieel is voor het creëren van een veerkrachtige en toekomstbestendige leefomgeving voor huidige en toekomstige generaties.
Dit artikel is onderdeel van de themareeks Gezonde leefomgeving
0 reacties