Het rommelt al een tijdje bij de psychologen en de medici en de aandoening heet replicatie. Een groep psychologen heeft onder de noemer Open Science Collaboration de afgelopen tijd 100 psychologische experimenten over gedaan – gerepliceerd – en vastgesteld dat maar 2 op de 5 dezelfde uitkomst hebben als de oorspronkelijk experimenten. Een blamage voor de psychologie? De reactie lijkt voorspelbaarder dan menige replicatie: het replicatie-experiment is heel slecht uitgevoerd, schrijven gerenommeerde, althans, tot nu toe gerenommeerde psychogeleerden. Dat alles berichtte mijn krant in het voorjaar. Een overwegende conclusie: het is bijna onmogelijk om een experiment even precies en onder eveneens precies dezelfde omstandigheden te herhalen.
In ons vak kennen we dat maar al te goed. Ik herinner me nog de wethouder die in 1990 riep: ‘ik wil een Barcelonaplein.’ Wethouders en hun staven gingen op bedevaart naar de Catalaanse hoofdstad en waren direct gewonnen voor zullen prachtpleinen. Maar thuis gekomen bleek Gouda Barcelona niet, Groningen evenmin en Tilburg al helemaal niet, terwijl dat toch de mooiste stad van het land was. Tijd, plaats en omstandigheden (waar geef je je geld aan uit) zaten in de weg. Een psycholoog had dat zelfs zonder onderzoek kunnen voorspellen. De klinische vakman zag het aankomen. Barcelonapleinen zijn er niet gekomen in onze steden en ik heb er niemand over horen malen. Zelf heb ik de zeer vervelende eigenschap om pas twintig jaar later naar zulke hypes te gaan kijken. Dan blijkt vaak dat zo’n prachtplein al evenveel stinkende pisnissen, kapot speeltuig, stuitend lelijke graffiti en vernielde zitbanken telt als het plein in Hengelo, Groningen, Gouda of Tilburg. De tijd, ik bedoel de mens, doet zijn werk. De mens is alleen bij zijn geboorte rein en onschuldig. De opvoeding stampt er andere prioriteiten in, anders de school en de straat wel.
Zo’n hele wetenschapsbijlage over replicatie doorlezend stuit je op veel kinnesinne, angst voor reputatieverlies en akelige vragen bij het soort fantasiestatistiek dat wordt gebruikt om significantie te bewijzen. Niet degelijk genoeg, niet Bayesiaans genoeg. Toevallig, of niet (Freud is niet dood) lees ik deze dagen het Vergeetboek (2010) van de Groningse psycholoog Douwe Draaisma die onder het grote publiek bekend werd met Waarom het leven sneller gaat als je ouder wordt (2001). In het Vergeetboek staat een prachtig hoofdstuk over verdringing. Waarom wordt een traumatische gebeurtenis verdrongen? Waarom heeft de wethouder van Hengelo haar bezoek aan Barcelona verdrongen? Verdringen is niet erg, behalve als de herinnering zich er onderuit worstelt en zich weer opdringt, je er niet meer door kunt slapen of zoveel gaat eten dat boulimia optreedt en er hulp aan te pas moet komen.
Onder psychologen is strijd om de vraag of verdringing wel bestaat. ‘Er is nooit bewijs voor geleverd’, zeggen de experimentelen. ‘Ik kom het elke dag tegen in mijn praktijk’, zegt de clinicus. ‘Meningsverschillen over feiten, veranderen in meningverschillen over wat telt als feiten’, concludeert Draaisma snedig, ‘de controverse verplaatst zich naar het niveau van criteria, definities en methoden.’ Alleen na een ramp komt de wetenschap echte trauma’s tegen. Stadsbuurten kunnen in rampgebieden eindigen, zoals Franse banlieus. Maar je kunt ook rampen voorkomen door niet te repliceren, geen Barcelonaplein in Gouda aan te leggen, of in Tilburg. Verdringing gaat over de tijd achteraf. En achteraf heeft puur onvermogen de wethouders voor ernstige verdringingsverschijnselen behoed. Ze gaan door het leven zonder slapeloze nachten, zonder boulimia van de begroting van Gemeentewerken, zonder twintig jaar later op het gênante af bij de buurt te moeten bedelen of die tegen het door politici als participatiesamenleving versleten 0-tarief het plein alsjeblieft wil adopteren. Voor hen alleen de herinnering aan een reisje naar de stad met de mooie pleinen. Daar kan je wat van leren.
0 reacties