“Ik ben ingenieur, ik werkte in een urbanisme-instituut, bijgenaamd het ‘vrouweninstituut’, omdat er alleen vrouwen werken. We zaten de hele dag papieren op stapels te leggen, ik was dol op nette stapeltjes. Dat zou ik mijn hele leven hebben volgehouden.”
Dit is geen persiflage uit een vrolijk boek over de voormalige hooggeleerde in de sociale psychologie prof. dr. Diederik Stapel die stapelen tot een bijzondere variant van wetenschappelijk onderzoek verhief, maar uit Het einde van de rode mens (2015, p. 292) van Svetlana Alexijevitsj. Zij kreeg in 2015 voor haar werk de Nobelprijs voor literatuur. Haar boek staat in de grote Russische literaire traditie – zij is Wit-Russische. Het is opgebouwd uit schitterend geschreven interviews met Russen, Oekraïners, een Georgische, ex-geïnterneerden en bewakers van de Stalinkampen, een generaal die terugverlangt naar toen, mensen die trots of vol wrok terugkijken op de hun leven in de Sovjet-Unie en op de Jeltsin-revolutie van 1991 of als volwassenen alleen de post-Sovjettijd hebben meegemaakt waarin het draaide om grote worsten en dikke Mercedessen. Alexijevitsj kreeg de prijs voor haar journalistieke werk, journalistiek van een niveau dat in Nederland volledig ontbreekt. Zij bezondigt zich bijvoorbeeld niet aan de opmerkelijke gewoonte van het zelfingenomen Nederlandse journaille om hun doorgaans gesloten vragen vet af te afdrukken om ze die belangrijker vinden dan de antwoorden die dan ook uitblinken door nietszeggendheid – luie journalistiek.
Stapelen? Wat was of is precies de bedoeling van dat bureaucratische stapelen? Is dat stapelen ten onzent soms ook een specialistisch onderdeel van de urbanistische praktijk? Voordat ik verder ga: wie iets wil begrijpen van wat er vandaag in de Sovjet-Unie, pardon,in Rusland en in voormalige communistische satellietstaten onder de bevolking leeft aan verlangens, rancune, nationalisme, achterdocht, verheerlijking van een duister verleden, doet er goed aan dit boek te lezen. Er staan gruwelijkheden in waarvan IS-strijders nog wat kunnen opsteken, terloops en onverbloemd verteld als onderdeel van een herinnering en des te indringender vanwege afwezigheid van de morele dessertsaus waarmee zulke zaken ten onzent voortdurend worden overgoten.
Stapelen is overleven, je onzichtbaar maken, saaie steden bouwen, woningen van 9 m² per persoon. Stapelen is veilig bureaucratisch werk dat gedachteloos kan worden gedaan, een doel in zichzelf. Netjes stapelen voorkomt de ‘warboel’ waarvan bijvoorbeeld de componist Sjostakovitsj werd beschuldigd met als begeleidend gerucht dat Stalin zelf de hand in die recensie zou hebben. Sjos moest maar eens vaderlandslievende socialistisch-realistische muziek componeren in plaats de niet neuriebare muziek die de partij tot onsocialistische gruwel voor het oor verklaarde. Dreiging en ontregeling van het zelfvertrouwen, zo houd je als totalitair regime de wind eronder. Stapelen is een overlevingstechniek die behoedt voor ontsporing van de partijlijnen. Totalitaire regimes zitten niet op creatieve onderdanen te wachten, maar op absolute gehoorzaamheid. De ongehoorzame verklaarde zich vogelvrij, tot vijand van het volk en daarmee willig slachtoffer van de Tsjeka-, later de NKVD-inquisitie. Op hun beurt moesten de NKVD-beulen op hun tellen passen. Iedere maand moest de beul zijn maandelijkse quotum burgers oppakken, of geïnterneerden folteren of verdachten op-de-vlucht-neerschieten, anders werd hij zelf geïnterneerd. Zo werkt dat.
Hoe liep het af in de Jeltsin-tijd met zulke homo sovietici, sovoks, Sovjetsukkels? De begenadigde alcoholicus Boris Nikolajevitsj Jeltsin werd bekend als de sloper van de Sovjet-Unie. De afloop kennen we uit onze eigen planologische geschiedenis van bureaus in Appingedam, Breda of Nijmegen. “Maar toen kwamen er bezuinigingen. Mannen lieten ze met rust, die waren er haast niet, alleenstaande moeders ook en mensen die nog een paar jaar voor hun pensioen zaten. Ze hingen lijsten op en daar stond ik bij. Hoe moest ik verder leven? Ik was de kluts kwijt. Ik had niet geleerd volgens Darwin te leven.”
0 reacties