Op 21 november 2021 zit het kleine theater van boekhandel Donner in Rotterdam nokvol met gemondkapte collega´s vrienden en familie van Riek Bakker. Een monumentaal zondags moment tussen de wispelturige coronagolven ter gelegenheid van het uitkomen van haar boek De Ruimte van Riek. Riek Bakker is – voor wie haar nog niet kent – stedenbouwkundige en heeft de afgelopen decennia haar stempel gedrukt op de ruimtelijke inrichting van Nederland. Met de Kop van Zuid (Rotterdam), de Vinex-wijk Leidsche Rijn (Utrecht) en de Piushaven (Tilburg) als meest toonaangevende projecten.
Wat is deze vakbiografie – kan je het zo noemen? – een geweldig cadeau voor de vakgemeenschap van stedenbouwers en ontwikkelaars maar ook voor bestuurders en iedereen daarbuiten. Bakker is genereus naar alle mensen die met haar het boek (mogelijk) maakten en in het bijzonder naar medeauteur Margreet Fogteloo. In de opbouw van het boek zijn de memoires uit haar roemruchte praktijk ingenieus verweven met haar levensverhaal. Als bonus horen we via een speciaal gemaakte podcast ook de stem van Riek zelf aan het woord en betrokkenen als Bram Peper, Annemarie Jorritsma en jawel, Hugo de Jonge.
Behalve leerzaam is het boek ook een ontroerende getuigenis. Het is geen klassiek studieboek, de literatuurlijst is kort, statistieken ontbreken en het persoonsregister is uitzonderlijk lang. Uit de anekdotische vertelstijl wordt onmiskenbaar duidelijk hoeveel niet meetbare feiten en kleinere vaak onbenoemde gebeurtenissen doorslaggevend kunnen zijn voor het succes van de ontwikkeling van een bepaald gebied. Als je denkt dat het verhaal van de Kop van Zuid je bekend is, zal je toch verrassen door haar eigen gekleurde en open blik, zoals bij de (onmogelijke) omgang met architect Norman Foster.
Ook het privéleven en de onlosmakelijke verbinding daarvan met het werkzame leven komt openhartig aan de orde: haar jeugd in Assen, de prille Rotterdamse periode met het huis aan de Eendrachtstraat, de radartoren, de kinderen, het belang van goede buren en een gezond lijf. Zakelijk gezien komen alle succesvolle projecten uitgebreid aan bod, maar de projecten die niet van de grond zijn gekomen en de redenen daarachter ook. Dat laatste is een verademing.
Riek Bakker deed ‘Boskoop’, eerst de middelbare tuinbouwschool en later de hogere school voor tuin-en landschapsinrichting. Net als architect Winy Maas dat later deed. Maar in tegenstelling tot de M van architectenbureau MVRDV heeft ze daar in Rotterdam eerder last dan voordeel van gehad. Ook als vrouw moet ze zich een plek bevechten. Ronduit onthutsend is de opmerking van de dienstdoende wethouder bij het kennismakingsdiner: ´Meisje wat wil je hier eigenlijk gaan doen, iets met plantjes?´ Ze gooit het tafeltje omver en zal nog veel onorthodoxe paden bewandelen om te worden wie ze is. De bouwer van het juiste verhaal, de spin in het web van disciplines en meesterlijk bespeler van het stadsbestuur. Hoewel ze zegt dat ze het ontwerpen graag aan anderen overlaat – immers, de grootste fout is te denken dat je het allemaal zelf wel kan – is het Bakker die bepaalt of het verhaal klopt. Het verhaal is het totaal van het werk van meerdere disciplines, er moet synergie zijn waardoor er liefde ontstaat. En dat moet kloppen zo waarschuwt ze. Dat besef is er al in Boskoop. Medestudent Leon de Jonge zegt in de podcast: “Als we zelf met een ontwerp zaten dan voelden we wel dat er iets niet klopte en dan vroegen we Riek om hulp. En Riek zette een streep waarvan je wist dat je erop zat te wachten. Je kunt leren schilderen maar kan ook schilder zijn. Riek was dat en wij deden ons best om dat te worden”.
Dat brengt ons ook bij de vraag wat de universele lessen zijn uit het boek. De reflectie daarop wordt grotendeels aan de lezer gelaten maar in de verbeelding rijst wel het beeld op van het persoonsgebonden maatwerk wat Bakker levert. In de summiere regels die gewijd zijn aan haar hoogleraarschap aan de Eindhoven University of Technology is dat ook wat ze studenten meegeeft; iedere opgave is uniek.
Daarnaast zijn er enkele rode lijnen die als de uitvindingen van Riek Bakker worden beschreven. Zo is er de onlosmakelijke koppeling van proces en inhoud. Toch kiest ze zelf niet voor een bestuurlijke rol omdat ze “in hart en nieren verknocht was aan het ontwerpen” (p 170). Het is de volhardende wijze waarop ze ontwerpkracht en het politie-bestuurlijke proces bij elkaar brengt waardoor succes kan groeien. Ze heeft ze met haar onorthodoxe werkwijze de stedenbouw weer een machtig vak gemaakt.
De verbeeldingskracht moet van de Kop van Zuid-maquette in het huis aan de Eendrachtstraat hebben afgespat maar dat verbeeldende krijgen we beperkt te zien in het boek. Wat zou het fijn zijn als er – net als de waardevolle additie van de podcast – nog een bijlage komt met daarin de schetsen, wijzigingen, aantekeningen, deelplantekeningen en maquettes. Wellicht bij de derde druk?
Hoe nu verder met de ruimtelijke inrichting van Nederland? Leerzaam is het hoofdstuk over de decentralisatie van de ruimtelijke ordening die wordt ingezet met de Nota Ruimte. Riek Bakker wordt voorzitter van de Adviescommissie Gebiedsontwikkeling. Het advies is onverminderd actueel, vrij samengevat: ´Zorg dat het ´Centraal Wat Moet´ van voldoende inhoud wordt voorzien en geldstromen worden gebundeld´. We weten dat het tegengestelde zou gebeuren en er kostbare jaren tussen 2010 en nu verloren zouden gaan. Het verschil met nu is dat de huidige opgaven vele malen urgenter en omvangrijker zijn en de ruimte domweg ontbreekt zo stelt het Planbureau voor de Leefomgeving. Centrale verticale sturing is onvermijdelijk. Het kenmerkt Riek om niet bij de pakken neer te zitten.
Met lenigheid van geest en enthousiasme pleiten de auteurs voor een Nieuw Nederlands Peil. We hebben nu nog de mogelijkheid om tot een nieuw verleidelijk perspectief te komen waarmee de urgente doelstellingen voor klimaat, stikstof, wonen etc. daadwerkelijk bij de kop gepakt kunnen worden. Het vergt wel een innig verband tussen onze ministers Van Klimaat en Energie en Voor VRO. Geachte ministers, beste jonge mannen, benut deze inhoudelijk ervaren strategisch bewindsfluisteraar.
0 reacties