Kracht van Regionaal Ontwerp is een inspirerend boek met intrigerende verhalen over 25 jaar ontwerpen aan Zuid-Holland. In 268 pagina’s geeft het in woord en beeld (vooral plankaarten) de geschiedenis van regionaal ontwerpen aan, voor, in, door en met de provincie Zuid-Holland. Centraal in het boek staan zes thema’s: Stedenbaan, over de integrale ontwikkeling van lightrail en stad; Kustzone, waarin landaanwinning en hoogwaterbescherming centraal staan; A4-corridor, de snelweg die Amsterdam en Antwerpen verbindt; Stedelijke uitbreiding, over verstedelijkingsconcepten in de zuidelijke Randstad; Landschap, als contramal en als drager van bijzondere kwaliteiten; Industrieel-logistiek complex, over de haven, glastuinbouw en verwevenheid van stromen.
De verhalen rondom deze thema’s zijn gevat in zes hoofdstukken die samen de kern van het boek vormen. Elk hoofdstuk laat zich lezen als een beknopte geschiedenis van het ontstaan en de doorontwikkeling van ideeën over de ruimtelijke inrichting van Zuid-Holland rondom het thema. In deze verhalen klinken zowel de specifieke Zuid-Hollandse context, de algemene tijdsgeest, als het bredere denken over de ruimtelijke ordening in Nederland door. Ook geven ze inzicht in toevalligheden, veranderende opvattingen en (beleids-)keuzes die mede richting hebben gegeven aan het thema. Ze laten zien dat regionaal ontwerp op verschillende manieren en op initiatief van verschillende partijen wordt ingezet. Daarmee is Kracht van regionaal ontwerp geen boek over regionaal ontwerp door de Provincie Zuid-Holland als instituut, maar een boek over de veelzijdigheid van regionaal ontwerpen aan de geografische entiteit Zuid-Holland.
Naast de thematische hoofdstukken zijn in het boek zes interviews opgenomen. Aan het woord komen achtereenvolgens de ambtenaar, de directeur, de onderzoeker, de wetenschapper, de bestuurder, en de adviseur. De interviews laten zien dat je op heel verschillende manieren bij regionaal ontwerpen betrokken kunt zijn, maar bovenal geven ze een persoonlijke dimensie aan enkele van de ontwerpen uit de zes thematische hoofdstukken.
In het boek komen verschillende kanten van regionaal ontwerpen aan de orde. Het identificeert nieuwe opgaven en maakt deze zichtbaar, brengt samenhang aan tussen een veelheid aan opgaven en biedt een kompas voor de toekomst. Een regionaal ontwerp is dus geen blueprint of uitvoeringsgericht ontwerp. Het ontwerpen aan de regio creëert vrije denkruimte die op verschillende manieren voeding geeft aan (gemeenschappelijke) beeldvorming en besluitvorming. Bij dit ontwerpen wordt door de schalen heen gewerkt: internationale, nationale, regionale en lokale schaalniveaus komen wisselend aan de orde. Dit reflecteert mooi in de kaartbeelden die als illustraties in het boek zijn opgenomen. Deze variëren van uitsneden van delen van Zuid-Holland tot positionering van Zuid-Holland in Noordwest-Europa.
Het boek is rijk geïllustreerd met beelden uit verschillende ontwerpen, plannen en studies die in de tekst besproken worden. Helaas ontbreekt bij veel van de kaartbeelden een jaartal of andere tijdsaanduiding. De kaartbeelden zijn hierdoor lastig te plaatsen, zeker voor lezers die niet of minder bekend zijn met de plan-geschiedenis van Zuid-Holland. Een overzicht van de (belangrijkste) regionale ontwerpen voor Zuid-Holland door de tijd, bijvoorbeeld als onderdeel van de tijdlijn die in de binnenflap is opgenomen, zou een welkome aanvulling zijn geweest. De illustraties vormen hierdoor ook geen eigenstandig beeldverhaal van de geschiedenis van regionaal ontwerpen aan Zuid-Holland. Hierdoor blijven zaken als de getekende ontwikkeling van een thema door de jaren heen, of ontwikkelingen in de representatie van regionale ontwerpen onderbelicht.
Een belangrijke kracht van regionaal ontwerpen is dat het partijen met elkaar in gesprek brengt en kan verbinden. Helaas besteedt het boek hier slechts zijdelings aandacht aan. Af en toe maakt de tekst melding van de initiatiefnemers tot een plan of studie, of wie eraan hebben bijgedragen of meegewerkt. Ook wordt hier en daar gereflecteerd op de specifieke rol van de Provincie. Het boek geeft echter geen gedetailleerd inzicht in de coalities, samenwerkingen en institutionele ontwikkelingen die aan de regionale ontwerpen gelieerd zijn, die zo’n ontwerp dragen, of kunnen maken of breken. Misschien een onderwerp voor een volgend boek?
Tot slot een compliment voor de schrijvers. Zij hebben helder weten neer te zetten hoe ontwerpen op regionale schaal samenhangt met het concrete schaalniveau van uitvoeringsprojecten en ontwikkelingen in de fysieke werkelijkheid. Ook de samenhang tussen diverse regionale ontwerpen door de tijd heen komt prachtig in het boek naar voren. In nieuwe ontwerprondes worden ideeën en concepten verder uitgediept en aangepast aan nieuwe ontwikkelingen en inzichten. Het gaat om ‘permanente visievorming door de schalen heen’ zoals de eerste les luidt uit het slothoofdstuk. ‘Aandacht voor governance is onmisbaar’ is de tweede les. Plan en proces zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden, zeker in de huidige tijden van samenwerking, coalities en samengesteld opdrachtgeverschap. De derde les is ‘begin bij de lagen in het landschap’. Niet de ruimtelijke programma’s, maar de natuurlijke condities (bijvoorbeeld bodem, water) en bestaande fysieke structuren hebben aan betekenis gewonnen in regionaal ontwerpen door de jaren heen.
De schrijvers sluiten af met een korte vooruitblik naar de toekomst van regionaal ontwerpen. Ze constateren dat visies in de huidige tijd moeten overtuigen op inhoud en niet op macht. Alleen dan kunnen ze als kompas een krachtig instrument vormen, bijvoorbeeld bij besluitvorming. Ook zijn de opgaven veranderd ten opzichte van de afgelopen 25 jaar. Energietransitie, economische innovatie en klimaatverandering zijn nu actueel. Deze opgaven lijken zich op dit moment vooral thematisch te organiseren zo constateren de schrijvers. Regionaal ontwerpen is hierbij niet vanzelfsprekend. De nieuwste generatie ontwerpend onderzoek laat echter zien dat regionaal ontwerpen met nieuwe ruimtelijke concepten (zoals stedelijk metabolisme en energielandschappen) potentiele en zinvolle verbanden naar boven haalt. Regionaal ontwerpen zal opnieuw zijn kracht en meerwaarde moeten laten zien, passend bij de opgaven en structuren van de huidige tijd.
j.kempenaar@rug.nl
0 reacties