Vele ruimtelijke plannen voor Nederland worden nooit gerealiseerd. Ze komen niet verder dan de tekentafel, de financiering komt niet rond, of de politieke steun is verdwenen. Toch zeggen deze plannen veel over ons, zoals Cees Nooteboom mooi beschrijft in zijn essay Nooit gebouwd Nederland. De plannen belichamen onze voorkeuren, wensen, verlangens. Alle reden om aan de slag te gaan. Maar de nooit uitgevoerde plannen staan volgens Nooteboom ook voor de weigering die te realiseren: er zijn blijkens ook veel redenen ook om niet te willen bouwen.
In Nooit gebouwd Nederland reflecteert Cees Nooteboom op hoe Nederland er uit had kunnen zien. Hij put daarvoor uit plannen en tekeningen uit het archief van wat tegenwoordig Het Nieuwe Instituut is. De samenstelling van deze tekeningen werd gemaakt door Cees de Jong (publicist), Willem Schilder (voormalig directeur van een voorloper van Het Nieuwe Instituut) en Frank den Oudsten (beeldend kunstenaar). De collectie geeft een beeld van de Nederlandse architectuur van 1850 tot 2000, en werd oorspronkelijk gepresenteerd als tentoonstelling in 1980. Cees Nooteboom schreef toentertijd een begeleidend essay, opgenomen in het kerstnummer van het Koninklijk Verbond van Grafische Ondernemingen in 1980.
De Jong stelt terecht in het voorwoord dat het concept van Nooit gebouwd Nederland nog steeds tot de verbeelding spreekt. Ondanks dat de plannen nooit gerealiseerd zijn, zijn ze te bezien als hoogtepunten uit de Nederlandse architectuurgeschiedenis. De hernieuwde uitgave van Nooit gebouwd Nederland publiceert het essay van Nooteboom integraal, maar ook alle tekeningen zijn erin te vinden met bij elk een korte toelichting. De besproken ontwerpen komen van onder andere Michel de Klerk, H.P. Berlage en Cornelis van Eesteren. In de inleiding spreekt Nooteboom over “de adembenemende paradox” van hoe Nederland eruit had kunnen zien, en hoe Nederland eruitzág” (p.11). Overtuigend wordt beargumenteerd dat het ongebouwde net zo goed deel uit maakt van de cultuur, “als gedachte, als tegenstem, als idee, als wens.” Nooteboom presenteert een toegankelijke architectuurgeschiedenis, daarbij gebruik makend van zijn vele reizen, en verwijzingen naar film, literatuur en kunstgeschiedenis. “Architectuur wordt literatuur”, om het colofon te parafraseren.
Vele ontwerpen zullen bekend voorkomen, ondanks dat ze nooit gebouwd zijn. Veel ontwerpen zijn er later – in andere vorm – alsnog gekomen. En sommige nooit gerealiseerde plannen worden vanzelf weer actueel. Zoals een brug over het IJ in Amsterdam, iets waar de gemeente Amsterdam de laatste jaren intensief voor wedijvert. In Nooit gebouwd Nederland heeft Galman in 1857 al een brug getekend. Zo had het dus ook kunnen zijn.
Als universitair docent planologie verzorgt Jannes (j.j.willems@uva.nl) onderwijs in de bachelors Sociale Geografie & Planologie en Future Planet Studies.
Centraal in zijn onderzoek staat de rol die infrastructuur- en waterbeheerders spelen in ruimtelijke transformaties. Jannes onderzoekt bijvoorbeeld hoe stedelijke waterbeheerders nieuwe blauwgroene infrastructuren realiseren om de stad klimaatbestendig te maken, en welke nieuwe samenwerkingen beheerders hiervoor opzetten met bedrijven, bewoners en andere organisaties. Daarnaast onderzoekt hij hoe de renovatie en vervanging van verouderde infrastructuur kan worden gecombineerd met andere ruimtelijke vraagstukken.
Eerder was Jannes werkzaam aan de Erasmus Universiteit als postdoc (afdeling Bestuurskunde). Hij promoveerde in 2018 aan de Rijksuniversiteit Groningen.
0 reacties