Gezonde leefomgeving: kwestie van gedrag of gebied

Het louter gezonder inrichten van de leefomgeving is simpelweg niet voldoende om de groeiende groep mensen die kampt met een leefstijl gerelateerde chronische aandoening gezonder te maken. Naar verwachting zullen welvaartsziekten in Nederland de komende decennia sterk toenemen en daarmee een grote (ook financiële) druk zetten op onze gezondheidszorg. Als we deze grote toename in welvaartsziekten een halt toe willen roepen, dan kunnen we niet anders dan het individu, en niet het gebied, als vertrekpunt te nemen.

Ten eerste komt uit onderzoek steeds vaker naar voren dat het gedrag en de leefstijl van een individu belangrijke oorzaken zijn van ziektes zoals obesitas en diabetes type 2, en tegelijkertijd ook een belangrijke sleutel zijn voor het verbeteren van gezondheid. Individuele leefstijlinterventies hebben namelijk de potentie om ziekten te verminderen en medicatie (deels) overbodig te maken. Er is toenemend bewijs voor de duidelijke toegevoegde waarde van leefstijlgeneeskunde voor het verbeteren van gezondheid, kwaliteit van leven en zorgkosten. Er wordt vanuit Lifestyle4Health dan ook niet voor niets gepleit om individuele leefstijlinterventies onder te brengen in de curatieve gezondheidszorg, als onderdeel van de geneeskundige behandeling van ziekten.

Een tweede reden voor een individu-gerichte kijk op leefstijl, is dat het succes van leefstijlgeneeskunde sterk afhankelijk is van een aantal persoonlijke factoren, waaronder personalisatie en een blijvende gedragsverandering. Want niet iedereen heeft baat bij hetzelfde soort interventie. Het volhouden van een gezonde leefstijl vraagt bovendien veel ondersteuning waarbij maatwerk geboden is om iemand gemotiveerd en betrokken te houden. Het verbeteren van leefstijl is daarmee dus zeker geen one-size-fits all aanpak die collectief in de leefomgeving gerealiseerd kan worden. Voor het terugdringen van ziekte en het verbeteren van gezondheid is het daarom zaak om de gezondheid van het individu als vertrekpunt te nemen en daar op maat oplossingen voor te vinden.

Tegelijkertijd staat als een paal boven water dat de fysieke en sociale leefomgeving een belangrijke rol speelt om individuen te ondersteunen om hun gedrag aan te passen, en dit ook vol te houden. Denk bijvoorbeeld aan het initiatief van de Nationale Diabetes Challenge. Met deze challenge gaan diabetespatiënten sámen met hun zorgverlener, welzijnsprofessional, andere patiënten en buurtbewoners in hun eigen wijk gaan wandelen. Zo zetten ze letterlijk stappen voor een betere gezondheid. Wat werkt voor het verbeteren van de gezondheid van een individu, kan zo ook mee werken aan de preventie van ziektes voor anderen. Ook de fysieke leefomgeving kan hier aan bijdragen. Denk bijvoorbeeld aan het anders inrichten van de openbare ruimte zodat wandelen in een woonwijk gestimuleerd wordt, en het gebruik van de fiets bijvoorbeeld wordt verkozen boven vervoer per auto. De fysieke omgeving nudged dan als het ware het individu en diens sociale omgeving om de gezonde keuze de makkelijkste te maken, en versterkt daarmee de positieve gezondheid. In Den Haag Zuid-West wordt daarom momenteel gewerkt aan het opzetten van een ecosysteem waarin een individu-gerichte leefstijlaanpak van diabetes type 2 vanuit de zorg samenkomt met verbetering van de fysieke- en sociale leefomgeving van inwoners, mét en zonder leefstijlgerelateerde aandoening. Het koppelen van data is daarbij een belangrijke schakel om individuele gezondheid en de collectieve leefomgeving vanuit het perspectief van positieve gezondheid samen te brengen en hier relaties in te vinden.

We verwachten nog grotere stappen te kunnen zetten door verder uit te zoomen van zorg voor het individu, via gezondheid en gedrag in de leefomgeving, naar brede gebiedsontwikkeling op meerdere domeinen tegelijk. Immers, ook transities in energie, mobiliteit en klimaat raken via de leefomgeving aan individuele gezondheid. Denk bijvoorbeeld aan de voor- en nadelen die het beter isoleren van woningen kan hebben op het binnenklimaat en daarmee de gezondheid van bewoners. Maar ook de impact van het weren van oude auto’s uit stadsdelen verbetert enerzijds de luchtkwaliteit en daarmee gezondheid, maar belemmert anderzijds mensen in vervoer en daarmee hun participatiemogelijkheden. Juist voor de groep mensen in een kwetsbare positie is het denkbaar dat de verschillende uitdagingen zich opstapelen en daarmee sterker hun (positieve) gezondheid negatief beïnvloeden. Het is dan ook van belang dat de transities in verschillende domeinen gebiedsgericht, in synergie met elkaar worden opgepakt, in zowel praktijk als beleid. Juist de gezondheid van individuen is hierin de rode draad en kan transities in andere domeinen verbinden en versterken. We noemen dit daarom: multitransities op gezondheid.