Volkshuisvesting in tijden van groei

Het Chinese volkshuisvestingsbeleid zoals beschreven in Middelhoek ’s artikel (1989) begint met de veronderstelling dat ‘er een eind is gekomen aan de lage prioriteit die werd toegekend aan de investeringen in woningbouw’, omdat ‘sinds de bevrijding in 1949 de kwaliteit van het woningbestand sterk achteruit was gegaan’. Vanwege voortschrijdend inzicht sindsdien, lijkt dit nu een te kortzichtige waarneming. Het tekort ontstond namelijk niet vanwege de lage prioriteit, maar vanwege de veranderde woningbouwdefinitie. Tussen 1949 en 1979 bestonden er geen familiewoningen en was de woning een publiek gedeelde ruimte met alleen het eigen bed als privégebied. In 1979 werd echter besloten dat een woning niet langer een gedeeld bestanddeel was voor het algemeen welzijn, maar een individueel handelsartikel kon worden. Er was dus in grote mate, ook door sociaal maatschappelijke kritiek op het eerdere model, behoefte aan privéwoningen. De ontwikkeling moet dus in een bredere context geplaatst worden om van hieruit te kunnen oordelen wat de huidige situatie betekent voor de ontwikkeling van ‘volkshuisvesting in tijden van groei’. Ten eerste omdat de woning zelf, als ruimtelijk grondbeginsel van de volkshuisvesting, verandert gelijk de verandering van de sociale maatschappelijke structuur van de samenleving en de definitie van woonruimte in deze structuur. Ten tweede, omdat sinds de modernisering van China in 1840, er een duidelijk fasering te duiden is in deze sociale structurele verandering. In plaats van ‘volkshuisvesting in tijden van groei’, zouden we dus ook kunnen spreken van een volkshuisvesting in tijden van sociaal maatschappelijke verandering.

In China kan dit in vier fases ingedeeld worden: de hof-woningen voor 1911 met minder dan 10% verstedelijking, waren de gesloten hof-woningen in de stad tijdens de keizertijd de plaats waar familieleden van vooraanstaande families individuele woonruimtes hadden, georganiseerd rondom een centraal hof. De stadswoningen tussen 1911 en 1949, tijdens periodes van semi-kolonialisering verving de stadswoning, naar buitenlands model, geleidelijk de familie-hofwoning. De Danwei, werk-woon units tussen 1949-1979. In deze periode was de woning onderdeel van de centrale-planeconomie. Groepswoningen met gang typologie zonder privaat afsluitbare ruimtes, gebaseerd op standaardisering en massa productie. Tenslotte ontstaat vanaf 1979 de vrije-marktwoningbouw. Onder leiding van Deng Xiaoping verandert China naar een ‘vrijemarkteconomie met Chinese eigenschappen’, waarbij de woning, naar Amerikaans model, gezien wordt als handelsgoed. Deze ‘vrije woningmarkt’ wordt echter vooral aangestuurd door overheidsbeleid. Dit leidt tot de invoering van appartementtypologie, het einde van ‘welzijnsgeoriënteerde publieke huisvesting’ en de woning wordt primair investeringsvehikel in plaats van enkel een woongelegenheid.

De relatie tussen sociaal-maatschappelijke verandering, woningtypologie en volkshuisvestingprincipes geldt voor elke samenleving. Maar, in tegenstelling tot de veranderingen in China bleef in dezelfde periode in de Nederlandse samenleving het grondbeginsel in de woningdefinitie stabiel, met het huis of appartement primair als leefruimte voor een gezin. De Nederlandse volkshuisvesting als ruimtelijk of planologisch principe dient daarbij vooral een publiek belang om de samenhang tussen deze woningen vorm te geven. In het Chinese model is dit eerder andersom en wordt de woning gebruikt voor het uitdrukken van een bepaald huisvestingsidee. De relatie tussen volkshuisvesting en stedelijke groei zou dus eerder gezien moeten worden in relatie tot de sociaal-maatschappelijke definitie van de woontypologie.