Zo luidt de titel van een boek door Joos Philippens (2018), journalist bij het Limburgs Dagblad. Het is een vie romancée over Marcel van Grunsven (1896-1969) die 35 jaar lang burgemeester van Heerlen was, van 1929 tot 1962. In de kern draait het om diens streven om van Heerlen een moderne stad te maken, modern in de zin van architectuur en stedenbouw. Van Grunsven vond een bondgenoot in architect Frits Peutz, een Groninger uit rooms-katholieke ouders, die na zijn internaatstijd op Rolduc (Kerkrade) in Delft studeerde en in 1920 een eigen architectenbureau in Heerlen begon.
Ofschoon Philippens dat lijkt te zijn ontgaan, voerde Van Grunsven een klassieke strategie: tracht een stad – of welke nederzettingsvorm dan ook – een eigen signatuur te geven door middel van een specifieke vormgeving en locatie van gemeenschapsgebouwen. Was dat voorheen het werk van heersers, krijgsheren, koningen, pausen en keizers, in moderne tijden mogen in het openbaar bestuur benoemde (gekozen) burgers dat proberen. Al voordat de parlementaire democratie uitbrak was de traditie ontstaan dat behalve openbare (bestuurs)gebouwen ook particuliere publieksgebouwen met een gemeenschapsfunctie de hoge eer te beurt viel cachet te geven aan hun omgeving: ziekenhuizen, warenhuizen, buurthuizen. Gezichtsbepalend (publiek, sociaal, esthetisch) is hiervoor het toverwoord en doorslaggevende eigenschap. Op de vraag wie dat beter doen, democratisch gekozen bestuurders of zelfbenoemde keizers, industrietycoons of soortgelijke op de schaal van autoritair tot dictatoriaal aangelegde types, gelieve de lezer zelf antwoord te geven.
Het nietszeggende – identiteitsloos in actuele planpraak – Heerlen dat Van Grunsven in 1929 aantrof, heeft hij achtergelaten met enkele parels van moderniteit: het Retraitehuis (1933), het Glaspaleis(1936) van Schunck – intussen prachtig gerestaureerd en in gebruik als bieb, museum en dansschool; ga dat zien – de bioscoop Royal (1938), het Raadhuis (1952) en de Schouwburg (1969). Het rooms-katholieke Retraitehuis was reeds in ontwikkeling, maar kreeg na de benoeming van Van Grunsven de juiste injectie tot uitvoering, omdat hij de aanstelling van Peutz als architect omarmde. Hoe zijn smaak werd gevormd, is niet helemaal duidelijk. In ieder geval was Van Grunsven buitengewoon gefascineerd door de film Pantserkruiser Potemkin van Serge Eisenstein (1925), die tot zijn ergernis de lokale filmkeuring niet wist te passeren. De roomse voormannen in Heerlen vreesden het communisme nog meer dan het fascisme. Ook de Weissenhofsiedlung in Stuttgart (1927) vormde voor hem een inspiratiebron.
Met de betrekkelijk recente bodemdaling in Groningen voor ogen, zullen sommige lezers verrast opkijken dat bodemverzakkingen, trillingen, spontane instortingen (sinkholes) en overeenkomstige geologische ongemakken in de mijnbouwstreek gemeengoed waren. De functionalist Peutz, die geen bouwkunde maar civiele techniek had gestudeerd, hield rekening met zulke verstoringen en ontwierp voor zijn gebouwen lichte constructies (staalskelet) met los van elkaar beweegbare onderdelen.
Moderne tijden vertelt voor alles over een vervlogen tijdvak waarin een autoritaire burgemeester na sanering van de gemeentefinanciën (zijn primaire opdracht) zijn wethouders ruim overvleugelt en probleemloos zware inhoudelijke portefeuilles naar zich toetrekt. Van Grunsven nam afscheid voor de anti-regentenrevolutie van 1967. Hij bood alles wat in zijn tijd werd verwacht van een sterke burgemeester en verschafte daarmee tevens alle grondstof voor genoemde revolutie. Toen Van Grunsven solliciteerde legde de gouverneur van Limburg alle brieven van niet-Limburgse sollicitanten zonder aarzelen terzijde en had hij zich bij voorbaat verzekerd van de steun van de directie van de Oranje Nassaumijnen en van Henri Poels, die de mijnwerkers voorzag van zuiver christendom en goede woningen. In een opvallend anachronisme laat de auteur op een bepaald moment Van Grunsven iets ‘delen’ met anderen. Delen? Stel je voor. Deze burgemeester in ambtskostuum gaf inlichtingen, deelde iets mede en kapte vervolgens een wat naar hij vermoedde even langdradig als incompetent antwoord zou worden na twee zinnen af. Ze waren ten minste duidelijk, die moderne tijden.
0 reacties