Vijf jaar geleden deed ik samen met collega’s onderzoek naar buurtverandering in Tilburg. Toen we een aantal geografische analyses van de stad presenteerden, waren lokale beleidsmakers vooral geïnteresseerd in twee buurten: de Vogeltjes- en Visserijbuurt. Deze twee buurten bleken berucht om haar inwoners en achterstanden maar tegelijk ook een gemoedelijke bron van war stories onder de Tilburgse beleidsprofessionals. Een ongetemde buurt van hoogleraar bestuurskunde Pieter Tops beschrijft de sociale geschiedenis van deze twee aangrenzende ‘volksbuurten’ aan de rand van de stad. De term volksbuurt geeft – vreemd genoeg – aan dat het een wijk betreft met een afwijkende bevolking. Armoede en gebrek zijn vaak een probleem, maar de buurt en haar bewoners kenmerken zich door afwijkende normen en gedrag, alsook door een hechte gemeenschapszin.
Het boek is een canon: een beschrijving van gebeurtenissen die cruciaal zijn voor de gedeelde geschiedenis en het collectieve geheugen van de buurt. Het is een sociale geschiedenis gebaseerd op archiefonderzoek en een flink aantal interviews en gesprekken met (oud-)bewoners en professionals. Achttien goed leesbare hoofdstukjes geven een interessant inzicht in het leven in de buurt waarbij de ondernemingszin, ook wat betreft criminaliteit, antiburgerlijke houding en gevoel voor lokale gemeenschap constanten door de tijd lijken te zijn. De paradox is dat de veranderende maatschappij – en daarmee de houding van de overheid – ook hun effect hebben gehad. Met name de opkomst van drugscriminaliteit heeft veel teweeggebracht: welvaart bij een aantal bewoners waarbij velen “een graantje mee konden pikken”, maar ook afgunst binnen de buurt. De thuisproductie van softdrugs zou uiteindelijk culmineren in grootschalig politieoptreden en ingrijpende herstructurering.
Hoewel de geschiedenis geïntroduceerd wordt als een archeologie, is het onduidelijk waarnaar gezocht wordt. Veel wordt opgegraven; het resultaat is interessant en soms erg vermakelijk, met name de verhalen rond de voetbalclubs. Maar een breder kader of diepere analyse lijken bewust vermeden te worden. Het boek kent hierdoor veel thema’s en onderwerpen, maar een centrale boodschap of doel ontbreekt. Bijvoorbeeld bestaat veel aandacht voor de mate en manier waarop de overheid via politie, onderwijs, wonen en sociaal werk aanwezig is de buurt. Het buitengewone overheidsoptreden om sociale controle te houden is interessant maar wordt nauwelijks in een breder perspectief geplaatst of geproblematiseerd. Ook het sociale leven en gedrag krijgen geen buurtoverstijgende betekenis toegekend; de normen, houdingen en gedrag lijken inherent te zijn aan deze specifieke buurten. Hoewel de lokale context belangrijk is, is veel van het buurtleven niet uniek. De beschrijvingen deden mij denken aan hoe bewoners van Betondorp in Amsterdam via interne gedeelde normen, sociale binding en corrigerend gedrag een ‘verdedigde buurt’ creëren – een manier om het hoofd te bieden aan relatieve armoede en een veranderde maatschappij met zowel positieve als negatieve gevolgen voor individuele bewoners (zie Pinkster 2016). De sociaalwetenschappelijke duiding blijft dus erg beperkt. Dit is niet alleen jammer voor de academische lezer: het gebrek aan kader maakt het ook moeilijker voor beleidsmakers en -professionals buiten Tilburg om te zien welke lessen geleerd kunnen worden. Deze keuzes zijn wellicht gemaakt met het oog op de gewone lezer. Het academisch jargon rond steden en buurten laat zich echter gemakkelijk vertalen voor een groter publiek. Misschien wilde Tops geen herhaling van De achterkant van Nederland, een boek dat hij samen met Jan Tromp schreef over de maatschappelijke inbedding van georganiseerde misdaad. De weergave van de buurten in dat boek leidde tot onvrede over stigmatisering van de buurt. Een gesprek tussen bewoners en schrijvers was een directe aanleiding voor deze geschiedenis. Ongeacht de reden, het ontbreken van een interpretatief kader is erg jammer.
Ondanks de gemiste kansen, is het boek wel degelijk de moeite waard. Veel ruimte is genomen voor de verhalen van bewoners, criminelen en professionals. Hun ervaringen en herinneringen worden goed verweeft met het veranderende tijdsgewricht. Secularisering, arbeidsmigratie, de eenwording van Europa, de opkomst en hervorming van de verzorgingsstaat, de uitbreiding van mondiale handelsnetwerken, en de opkomst van nieuwe communicatietechnologie hebben allemaal hun effect gehad op de buurt en de overlevingsstrategieën van haar bewoners. Daarmee is de geschiedenis van deze uitzonderlijke buurten ook het verhaal van het ‘gewone’ Nederland daarbuiten. Het boek eindigt met de herstructurering en de constatering dat een jonge generatie op lijkt te gaan in de burgerlijke samenleving. Dit maakt Een ongetemde buurt een unieke ode aan verdwijnende buurten en vergane tijden.
Pinkster, F. M. (2016) ‘Narratives of neighbourhood change and loss of belonging in an urban garden village’, Social & Cultural Geography, jg. 17, nr. 7, p. 871-891
Tops, P. & J. Tromp (2016) De achterkant van Nederland; Hoe onder- en bovenwereld verstrengeld raken, Uitgeverij Balans, Amsterdam
My very first research was in the field of Social Informatics. However, my current research activities follow three interrelated tracks:
- Spatial patterning with regard to class, life course, ethnicity and sexuality: household mobility, segregation, gentrification, regional transformations and neighbourhood dynamics
- Cultural politics and institutions shaping cities and regions: popular culture, the state and housing markets
- The political and electoral geographies of state transformation
0 reacties