Het boek van Thijs Weststeijn opent met een prachtig voorbeeld dat direct de relatie tussen de klimaatcrisis en erfgoed duidelijk maakt. De 13e-eeuwse kerk van Sint-Nicolaas en Sint-Barbara in Valkenburg liep in 2021 vol met water tijdens de overstroming van de Geul. Zoals Weststeijn beeldend noteert: “Een levensgroot beeld van de heilige Nicolaas raakte ruggelings te water waardoor zijn rechterarm, de machteloze vingers zegenend uitgestrekt, afbrak. Het drama werd overzien door een treurende Madonna met het lichaam van de dode Christus op schoot. Alleen haar sokkel zorgde ervoor dat zij droge voeten hield” (p. 10). Met dit voorbeeld in het achterhoofd vraagt de auteur zich af: heeft het erfgoed zijn langste tijd gehad door de klimaatcrisis?
Thijs Weststeijn (hoogleraar kunstgeschiedenis aan de Universiteit Utrecht) formuleert in zijn boek De toekomst van het verleden een antwoord op deze vragen. Het is een boek dat “kunstgenot, historische belevenis en klimaatgerelateerde onzekerheid” combineert, en put uit klimaatwetenschappen en geesteswetenschappen.
Het boek is ambitieus en waaiert op een prettige manier uit naar een scala aan onderwerpen. Hoofdstuk 1 behandelt hoe erfgoed wereldwijd bedreigd wordt door de klimaatcrisis. Hoofdstuk 2 werpt de vraag op hoe erg het verlies van erfgoed is, afgezet tegen de schade aan natuur en milieu, dieren, mens en samenleving. Hoofdstuk 3 richt zich specifiek op Nederland als kritische casus, omdat wat hier gebeurt – een plek met veel erfgoed in een kwetsbaar gelegen delta – relevant is voor plaatsen elders. Hoofdstuk 4 behandelt hoe “in algemene zin het denken over geschiedenis verandert in het Antropoceen, nu klimaatgerelateerde ontwikkelingen elkaar steeds sneller opvolgen”. In hoofdstuk 5, 6 en 7 komen vervolgens drie oplossingsrichtingen aan bod: het transformeren, digitaliseren en reconstrueren van erfgoed.
De toekomst van het verleden staat tjokvol voorbeelden. Nederlandse voorbeelden komen uitgebreid aan bod, maar er zijn ook inzichten uit o.a. Japan, China, Egypte, de arctische gebieden (Siberië), Italië, en de Verenigde Staten. Met veel foto’s en secundair kaart- en beeldmateriaal worden de voorbeelden tot leven gebracht. Gecombineerd met de vlotte teksten wordt je in elk hoofdstuk aan het denken gezet.
Dat is bijvoorbeeld goed te merken in de laatste drie hoofdstukken met concrete oplossingen. In het hoofdstuk over transformatie wordt het onderscheid gemaakt tussen herinneringswaarden en gebruikswaarden. Volgens Weststeijn hebben we in het Westen een lineair perspectief op erfgoed, waarbij “terugblikken op het verleden vooral een kwestie is van nostalgie: de tijd verloopt progressief en het verleden herhaalt zich niet.” (p.150) Na enkele voorbeelden uit Azië te hebben behandeld wordt de vraag gesteld: “Moeten Europeanen de Aziatische tradities bestuderen om op andere manieren te kunnen meebewegen met het klimaat, en misschien erfgoed juist meer te waarderen in deze fluïde en veranderlijke staat?” (p.149)
Hoofdstuk 6 gaat in op digitaliseren, wat de kans biedt erfgoed te fixeren en te behouden. Google Heritage maakt het bijvoorbeeld mogelijk verloren-gewaande gebouwen terug tot leven te brengen. Maar is het ervaren van een monument hetzelfde als een uiterst precieze weergave van dit monument, of is die ervaring onvervangbaar? Hoofdstuk 7 eindigt vervolgens met de oplossing (fysieke) reproductie. Misschien moeten we ons erfgoed wel verplaatsen naar hoger gelegen gebieden, of na schade weer herbouwen. Denk aan Warschau, waar de herbouwde binnenstad de Unesco-Werelderfgoedstatus heeft. Doet dat nog recht aan de totale beleving?
Zo behandelt Weststeijn in elk hoofdstuk veel voorbeelden van verschillende continenten, en roept hij vragen op die je met een andere blik naar erfgoed laten kijken. Het zijn vragen die stof tot nadenken bieden voor ruimtelijke professionals.
Dit signalement is onderdeel van de Themareeks Erfgoed en Archeologie in de ruimtelijke ordening. Lees de inleiding hier.
Als universitair docent planologie verzorgt Jannes (j.j.willems@uva.nl) onderwijs in de bachelors Sociale Geografie & Planologie en Future Planet Studies.
Centraal in zijn onderzoek staat de rol die infrastructuur- en waterbeheerders spelen in ruimtelijke transformaties. Jannes onderzoekt bijvoorbeeld hoe stedelijke waterbeheerders nieuwe blauwgroene infrastructuren realiseren om de stad klimaatbestendig te maken, en welke nieuwe samenwerkingen beheerders hiervoor opzetten met bedrijven, bewoners en andere organisaties. Daarnaast onderzoekt hij hoe de renovatie en vervanging van verouderde infrastructuur kan worden gecombineerd met andere ruimtelijke vraagstukken.
Eerder was Jannes werkzaam aan de Erasmus Universiteit als postdoc (afdeling Bestuurskunde). Hij promoveerde in 2018 aan de Rijksuniversiteit Groningen.
0 reacties