Dit jaar bestaat het Groene Hart als planconcept 65 jaar. Het idee stamt uit 1958. De Nota Westen des Lands introduceerde het idee van de Randstad en het Groene Hart. Beide concepten zijn sterk ingeburgerd in het Nederlandse verstedelijkingsbeleid en bekend onder een groot publiek. Nu, 65 jaar later, is het een mooi moment om terug te blikken op het idee van het Groene Hart. Auteurs Marinke Steenhuis, Paul Meurs en Vita Teunissen schreven in opdracht van het Bestuurlijk Platform Groene Hart een gebiedsbiografie, met veel aandacht voor de cultuurhistorie en fysische geografie.
Het Groene Hart moest volgens de Nota Westen des Lands de contramal van de Randstad worden. De Randstad werd geportretteerd als een polycentrisch stedelijk netwerk, een hoefijzer van steden, gelijk aan Europese economische regio’s als Londen, Parijs en het Roergebied. Het hoefijzer zou liggen rondom een groen hart: een groen, open en uitgestrekt landschap. Het Groene Hart heeft geen eenduidig karakter, maar beslaat een groot gedeelte van West-Nederland: het loopt van de Ankeveense Plassen en de Stelling van Amsterdam door tot aan de Krimpenerwaard en Alblasserwaard. De groene bufferzone is in Nederland nooit juridisch verankerd zoals de Britse green belts rondom London, maar het idee van het Groene Hart heeft decennialang verstedelijking in de Randstad beïnvloed (Van der Valk, 1991).
De publicatie van Steenhuis c.s. toont hoe het eeuwenoude cultuurlandschap in het Groene Hart gevormd is. Het boek schrijft in een toegankelijke stijl over de bodemkenmerken van de verschillende polders, en hoe de landschappen gevormd zijn door haar bewoners. Met mooi, vaak eigen gefabriceerd kaartmateriaal wordt een uitgebreide historische schets gegeven hoe de “veenwildernis” langzaam werd ontgonnen en in cultuur gebracht. Het Groene Hart is volgens de auteurs niet minder dan een waterbouwkundig kunstwerk. De verkaveling herinnert hier nog aan en wordt met prachtig beeldmateriaal goed tot leven gebracht. Het boek bespreekt zowel de stedelijke ontwikkeling van het gebied (denk aan steden als Woerden en Linschoten), als de verschillende open landschappen (zoals het Bentwoud en Polder Groot Mijdrecht). In losse kaders komt zo elk gebied in het Groene Hart aan bod.
Tegenwoordig huisvest het Groene Hart zo’n 700.000 inwoners tegenover 7 miljoen in de Randstad. Het boek bespreekt hoe allerlei verschillende identiteiten op het Groene Hart worden geplakt: een weekendbestemming voor de stedeling; voor inwoners onderdeel van de identiteit. Door het hele gebied is er “een vitale en innovatieve economie, met landbouw, industrie en bedrijvigheid” te vinden. Door al die ontwikkelingen is het contrast tussen het Groene Hart en de Randstad soms niet zo groot, ondanks pogingen om het gebied open te houden (denk aan de HSL-tunnel bij Hazerwoude). Het boek bespreekt ook hoe het Groene Hart langzaam is gekrompen door stadsuitbreidingen.
De vele foto’s laten zien dat het Groene Hart lang niet altijd open en groen is. Andere auteurs spreken daarom over het falen van het Groene Hart als anti-verstedelijksbeleid (bijvoorbeeld Ottens, 1976; Bontje, 2003). Dit boek gaat niet zo ver; het is dan ook geen beleidsevaluatie. Het boek eindigt sterk met een kaart die de cultuurhistorische waardes van het Groene Hart probeert te definiëren. Er worden zo’n 15 landschappen gedefinieerd met hoge waardes (zoals Meije, de Ronde Hoep en de Lopikerwaard). Deze kaart kan worden gebruikt om toekomstige uitdagingen het hoofd te bieden (zoals bodemdaling en de woonopgave) en waar mogelijk de eigen identiteit te behouden danwel te versterken.
Als planconcept heeft het misschien niet helemaal uitgepakt zoals ooit bedacht, maar het Groene Hart is niet meer weg te denken. Het boek laat met veel liefde zien hoe het Groene Hart gevormd is, en de vele identiteiten die we tegenwoordig aan het gebied toekennen.
Referenties
Bontje, M. (2003). A ‘Planner’s Paradise’ Lost? Past, Present and Future of Dutch National Urbanization Policy. European Urban and Regional Studies, 10(2), 135-151.
Ottens, H. F. (1976). Het groene hart binnen de Randstad: een beeld van de suburbanisatie in West-Nederland. Van Gorkum, Assen.
Van der Valk, A. (1991). Randstad-Green Heart Metropolis: invention, reception and impact of a national principle of spatial organization. Built Environment, 23-33.
Als universitair docent planologie verzorgt Jannes (j.j.willems@uva.nl) onderwijs in de bachelors Sociale Geografie & Planologie en Future Planet Studies.
Centraal in zijn onderzoek staat de rol die infrastructuur- en waterbeheerders spelen in ruimtelijke transformaties. Jannes onderzoekt bijvoorbeeld hoe stedelijke waterbeheerders nieuwe blauwgroene infrastructuren realiseren om de stad klimaatbestendig te maken, en welke nieuwe samenwerkingen beheerders hiervoor opzetten met bedrijven, bewoners en andere organisaties. Daarnaast onderzoekt hij hoe de renovatie en vervanging van verouderde infrastructuur kan worden gecombineerd met andere ruimtelijke vraagstukken.
Eerder was Jannes werkzaam aan de Erasmus Universiteit als postdoc (afdeling Bestuurskunde). Hij promoveerde in 2018 aan de Rijksuniversiteit Groningen.
0 reacties